Sahifa yuklanmoqda . . .
Vaqt - Asarlar - vaqt so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Meni asta-asta xazon aylar dard — Meni yuta boshlar torlik, tanqislik... "Yo‘lim qani?", deyman — ko‘rinadi qalb, "Manzil qayda", deyman — kelar yolg‘izlik.
Sizning vaqtingizni olmayman bekor, Axir, har bir satr so‘mli, tiyinli... Ammo she’r so‘ngida bir savolim bor: Vijdon bilan yashash shuncha qiyinmi?
Ona, kelganingizda Ko‘ylak olib bermadim... Pulim yo‘q edi, ona...
Bizni chalkashtirdi soat millari, Soating to‘xtadi o‘n yil muqaddam. O‘n marta aylandi mening yillarim. Sen o‘n yil kechikib kelding, Muharram.
Azizim, devorda chiqillar soat, Kunu tunni bo‘ldik yigirma to‘rtga. Soat buyrug‘iga qilib itoat, O‘zimni tashlayman tafti yo‘q o‘tga.
G'ofil o‘lma ey soqiy, gul chog'in g'animat tut! Vaqti aysh erur boqiy ol chag'ir, ketur, bot tut! Bu nasihatim ongla, ne bilur kishi yongla, Ne bo‘lur ekin tongla, sen bu kun g'animat tut! G‘ofil o‘lma davlatda o’zni solma mehnatda, Tangri berur albatta, davlat ista, himmat tut! Xush turur visoli yor, anda bo‘masa dayyor, Bo‘sa, vasl beag'yor davlat-u saodat tut! G'am cheriki behaddur, chorasi budur, Bobur, Bodani ko‘mak keltur, jomni himoyat tut!
Kechti umrum naqdi g‘aflat birla nodonlig‘da hayf, Qolg‘ani sarf o‘ldi anduh-u pushaymonlig‘da hayf. Jong‘a bir dushvorlig‘ qo‘ymay riyozat ranjidin, Sarf bo‘ldi naqdi avqotim tan osonlig‘da hayf.
Bir sahroyi ayolning O'g'ilchasi sho'x ekan. Undan zarar ko'rmagan Biror kuni yo'q ekan. Qozondagi taomin Tepib qochib ketarkan. Meshidagi suvini Sepib qochib ketarkan...
Ketishdan qo’rqmaymen men bu dunyoda, Chunki u dunyoda umrim ziyoda, Vaqti yetgach, tanda omonat jonni Topshirayin – shunday bo’lgach iroda.
Xushvaqt bo’l, g’ussaning cheki yo’q biron, Bu charx yulduzlarga soladi qiron, Sening tuprog’ingdan yasalgan g’ishtlar Bo’lar o’zgalarga manzil-u makon.
Yuragimga quyildi suvlar, Yana yulduz yondi osmonda. Kimlar juda quvonib ketdi Men ko’zimni ochgan zamonda. Lavhim satri bitilgandan so’ng, Endi yerga tushayotgan payt, Ko’zlarimni bog’lab tashladi Bir niqobda yozilgan shu bayt: «Hayot-menga niqoblar bazmi, Mening bilan yashaysan shodon...
Bola edim tasavvuri keng, Qo’shni edim shodlig-u baxtga. Gul-u maysa, bulutlar qolib, O’xshatardim o’zim daraxtga. O’sdim, menga yo’l ochdi hayot, Kamayardi ranglar tobora. Vaqt notasin o’zgartirgan so’ng Umr kuyi g’alat jaranglar. Oq-u qora kunlar ichida Taqdir meni duch etdi senga...
XX asr. Qanchadan qancha kashfiyotlar, qanchadan qancha ixtirolar, qanchadan qancha o'zgarishlar davri! XX asr. Qanchadan qancha yovuzliklar, qanchadan qancha qonxo'rliklar, qanchadan qancha xunrezliklar davri. Bu asr katta taraqqiyot va tanazzul olib keldi insoniyatga. Insoniyat bu davrda juda ko'p narsa topdi va yo'qotdi. Ushbu she'r o'tgan asrning butun saodati va fojiasini ko'rsatib beruvchi yorqin ko'zgudir.
Mazkur she'rda sof va beg'ubor muhabbat Mirtemirning o'ziga xos sodda va o'ynoqi ohanglarda kuylanadi. Undagi oshiqning xokisorligi va yor yo'lida sobitligi, samimiy tuyg'ulari g'oyat xalqona aks ettirilgan.
Lahza nima? Ko‘z ochib yumguncha o‘tadigan fursat. Go‘yo e’tiborga, diqqatga arzimaydi. O‘z umrini poyonsiz deb o‘ylaydigan aksariyat odamlar uchun lahzaning sariq chaqalik qimmati bo‘lmasligi ham mumkin. Biroq... Biroq shoir bu she'ri orqali butun insoniyat hayoti - uning quvonch-u tashvishlari, hatto qismati ham mana shu lahzalarga jo ekanini favqulodda misollar bilan isbotlab beradi.
Ushbu she'r orqali shoir go'yo g'aflat uyqusidagi millatni uyg'otishga intilgan edi. Hamza nazarida, chalajon millatni tiriltiruvchi, qayta oyoqqa qo‘yuvchi darmon ilm-ma’rifatdir. Shu bois u xalqni ilm olib, taraqqiyot sari intilishga chorlaydi.
Bu she’r Komilning el orasida g‘oyat mashhur bo‘lib ketgan muxammaslaridan biridir. Unda olamda yordan o‘zga kimsani ko‘rmayotgan, ko‘rishni istamayotgan fidoyi oshiq holati juda samimiy va ishonarli ifoda ettirilgan. Oshiqqa ma’shuqaning barcha jihati mukammal, nuqsonsiz tuyuladi. U to‘g‘rida o‘ylagani sari mehri jo‘shib ketadi. Uning bu ruhiy holati o‘ta nazokat bilan she’r musiqasiga singdirilgan.
Uvaysiyga qadar sevish va u haqda yozish ham asosan erkaklarga xos sifatlar deb qaralgandi. Uvaysiy ayolning gulday nozik qalbi tebranishlarini o’zbek adabiyotiga olib kirgan ijodkorlardandir. Ushbu g'azal ham ayol muhabbatining ifodasidir.
Mazkur asar hazrat Navoiy g'azaliga bitilgan muxammasdir. Munis hazrat Navoiyni o'ziga ulug' ustoz deb bilgan va butun hayoti davomida qalbida hazrat siymosiga chuqur hurmat va ehtirom saqlagan. Kimsan Navoiy asariga taxmis bog'lash ijodkordan anchayin katta iste'dod va mahoratga ega bo'lishni talab etadi. Munis mazkur muxammasni bitishi orqali o'z iste'dodining ko'lamini namoyish etdi.
Mazkur muxammasda bir tomondan, shoirning shirin o’tmish xotiralari, ikkinchi tomondan, oyoqosti qilingan izzat-nafs, bir vaqtlar saltanatning yuksak maqomlarida bo’lgan arbobning tuban ijtimoiy mavqega tushib qolganidagi iztirobli o’ylari aks ettirilgan.
Inson qadri. Aslida uni hech narsa bilan o'lchab ham, qiyoslab ham bo'lmaydi. Sababi inson - eng oliy xilqat. Ammo ba'zi insonlar inson qadrini uning puli, martabasi, shon-shuhrati va egallab turgan lavozimi bilan o'lchaydilar. Ushbu asar ham inson qadri haqida mulohaza yuritishga undovchi ibratomuz hikoyadir.
Qing'ir ishning oxiri voy. U qanday ko'rinishda bo'lishidan qat'i nazar. Ammo inson ba'zida bir qabih ishini yopish uchun ikkinchi bir qabihlikka qo'l uradi. Oqibatda esa buning jabrini o'zi va yaqinlari ko'radi. Ushbu hikoyada ham o'z qilmishini yashirishga uringan auditorning topgan g'ayrioddiy chorasi uning o'z hayotiga qanday ta'sir qilgani tasvirlangan.
Ushbu hikoya 1916-yilda yozilgan bo'lsa-da, birinchi bor 1921-yilda «Sharq chechagi» jurnalida bosilgan. Asar yozilganiga bir asr bo'lganiga qaramay, unda tasvirlangan voqealar o'zining originalligi, uslubiy ravonligi, tilining soddaligi va ifodaliligi bilan kitobxonlar e'tiborini tortib kelmoqda. Hikoya dunyoning ko'plab tillariga tarjima qilingan bo'lib, jahon adabiyotining eng sara asarlari qatoridan joy olgan.