Sahifa yuklanmoqda . . .
Barg - Asarlar - barg so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Devorlari yiqilgan bog‘, Barglaridan ayro bog‘, Kuz qo‘ynida yolg‘iz turar — Yaydoq dashtning burjida.
Saratonda gullar o‘ladi, Sarg‘ayadi egasiz tuzlar. Hali qayg‘urmasang bo‘ladi — Hali kuzlar keladi, kuzlar.
Qishga "xayr-xo‘sh"ni iymanib aytdi, Bahorga — ko‘ngli bor — nim jilmaydi mart. Mening ketgan do‘stim bir tunda qaytdi, Bir tunda kurtakni yorib chiqdi barg.
Bu dunyodan ketganimmi, Bu dunyoga qaytganim, Tillarimdan to‘kilgan so‘z — Boychechakning aytgani.
Shamolning bag‘rida bog‘man — devorim yo‘qqa o‘xshaydir, Dovullar silkitib ko‘rdi — g‘uborim yo‘qqa o‘xshaydir. Bu sahrodir mening qasdimda har dam bostirib kelgon, O‘zimman bir biyobonda — qatorim yo‘qqa o‘xshaydir.
Men shunday yaraldim: Sumbatim egri, Gullarim qalblarga solmas hayajon. Mevamga hech kimning tushmagan mehri, Bargim — chumoliga bo‘lmas soyabon.
Shamollar daraxtni bargini uzar, Shamollar qamchilab junjitar tanim. Sarg‘aygan bog‘larda oltin kuz kezar, Kuzning og‘ushida bu kun Vatanim.
Sarig' og'rig' bo‘ldum, ey soqiy, xazoni hajr aro, Qoni asfar mayki, bor har qatrasi bir qahrabo. Yuz-u jismimdur sarig' barge qurug'an shox uza, Shox-u bargekim, qurub sarg'arsa, kim ko‘rmish davo.
Lolagun to‘n ichra, yo Rab, ul g'azoli Chin erur, Yo ko‘zumning mardumi, qon yosh ila rangin erur. Bilmon oyokim shafaq ichra erur zarrin g'azol, Lolagun to‘n ichra yoxud ul g'azoli Chin erur.
Ey sabo, holim borib sarvi xiromonimg‘a ayt, Yig‘larimning shiddatin gulbargi xandonimg‘a ayt. Buki aning ahd-u paymonig‘a men o‘lsam dag‘i, Yaxshi fursat topsang, ul bad ahd-u paymonimg‘a ayt.
Bir daraxtni ko‘rdim – mag‘rur, barkamol, Istagan faslida gullaydiganday. Pisandiga yaqin kelmas qor, shamol: Durkun bargi mangu so‘lmaydiganday. Shul daraxtning oldida xor, g‘aribman, Yo‘l yarmiga etar-etmas horibman, Havodan kuz hidin olib turibman, Bahor menga qaytib kelmaydiganday.
Atirgul barglari... Oddigina manzara. Oddiy ko'z bilan boqsangiz, unda mo'jizakor hech nima yo'qday. Ammo lirik qahramon bu gulga ko'ngil ko'zlari bilan boqadi va uning necha ming jon uchun butun boshli bir dunyo ekanini ko'radi. Qalbini ishq asir etgan, o'zidagi nafsni yenggan va malaklikka moyil bo'lgan jumla tirik jon borki, shu atirgulning xushbo'y va nafis gulbarglari qatidan o'ziga makon tutibdi...
Oshiqlar uchun bu hayot butkul o'zgacha ma'no kasb etadi. Ular goho otashin hislar qanotida samolar qo'ynida parvoz etsa, gohida tuproqqa aylanib, ma'shuqa oyoqlari ostiga to'kiladi. Ba'zan bahor bo'lib, qalbida yangi-yangi orzu-umidlar gullasa, ba'zida kuzga aylanib, hislari ming bir xazonlarga do'nib, taqdir shamollarida sarsari kezadi. Oshiqlar ko'ziga dunyo boshqacha ko'rinadi. Ular uchun yorning o'zi butun bir olamdir. Ular o'z dunyosini yordan ayri holda tasavvur eta olmaydilar. Ushbu she'r ham chin oshiqning ko'ngil nolalaridir.
Ortda qolgan yoshlik xotiralarining sog'inchli yodi yanglig' yangrovchi mazkur she'rda pokiza xayollar, yuksak va beg‘araz orzularga hamdam hissiyotlar juda obrazli ifodalangan. Uzilgan yaproqni shamollar chirpirak qilib o‘ynaganidek, xazon bo‘lgan yoshlik ham shamolning yo‘q oyoqlari ostida sinadi. Eng qayg'ulisi, «Sarg‘ar»gan va «to‘kilgan» faqat yoshlik og‘ochining yaprog‘i emas, balki ikki qalbni bog‘lab turgan tuyg‘ular ham edi. Ammo ikki qalbga taskin beradigan bir narsa bor: «Har qalay oldinda bordir so‘nggi yo‘l, Toki yetguningcha xotirot o‘lmas». So‘nggi yo‘l-o‘lim. Sevgining o‘limi-qalbning o‘limi. Yurakning o‘limi esa, inson tirikligiga tirikligida qo‘yilgan nuqtadir.
Ushbu she'r hayot haqiqatlarining emas, balki ko‘ngil haqiqatlarining manzarasidir. Shoir she’rda ko‘zning ma’yusligini «yo‘lsiz o‘rmon», qoraligini «qora yorqinlik» deya suratlaydi. U ko‘zni ko‘ribgina qolmaydi, balki tinglaydi. Negaki, yaqin odamlar ko‘z orqali «so‘ylasha» oladilar. Shu bois oshiq ma’shuqaning ko‘zlari «aytgan» so‘zlarni «entikib» tinglaydi. Bunda ruhiy holat turg‘un emas, balki tinimsiz harakat-u o‘zgarishda tasvirlangani bois bir lahzalik hissiyot keyingi kuchli ruhiy to‘lg‘anishlarga sabab bo‘la oladi...
Ushbu she'rda muallif bahorning gulga burkangan go'zal manzarasini tasvirlar ekan, uni ramziy ma’noda qo‘llaydi. «Bir kaft bog‘», ya’ni yaxlit bir manzil - Vatanda turlicha tarovat, turli bo‘y tarqatuvchi daraxtlar bor. Ularning har biri o‘zicha ko‘rk, o‘ziga xos meva-yu hosil beradi. Go‘yo har bir daraxt bu bir-biriga o‘xshamaydigan millat va elatlar. Ularning har birining o‘z tarixi, o‘z urf-u odatlari, yashash tarzi bor. Lekin ular bitta bog‘da - bir maskanda, ya’ni bir Vatanda - O‘zbekistonda jam bo‘lganlar.
Ishq va Oshiqlik... Bu so'zlarni ta'riflamoqqa, uning mazmunini sharh etmoqqa zabonlar zabun-u qalamlar ojiz. Oshiqning ishq makon etgan ko'nglidan qanday hislar kechishini hech kim mukammal tasvirlab berolmaydi. Uni faqat chinakam oshiqlargina his etishi mumkin. Mazkur she'rni oshiq yurakning ko'ngil rozlari sifatida qabul etish mumkin.
Ushbu she'r shoirning xotini Yorqinoyga, turkistonliklar tili bilan aytganda, To‘rash kelin oyiga bag‘ishlangan. Gap shundaki, 1960-yilda qardosh yozuvchilar o‘rtasida adabiy aloqalarning yaxshi yo‘lga qo‘yilgani bois Mirtemir qirg‘iz yurtiga borib, qardosh yozuvchilarning mehmoni bo‘lgan va shu yerda o‘zining «Qirg‘iz she’rlari» turkumini yoza boshlagan. O‘zbekona tanti tabiatli shoir biror joyga garchand mehmon bo‘lib borgan bo‘lsa-da, ko‘proq mehmonlarga dasturxon yozish va ular ko‘nglini olishni sevgan. Bunday paytlarda shoirning sayohatga birga borgan xotiniga aslo tinim bo‘lmagan...
Ushbu she’rda shoir to’rg’ay qushini tongni ardoqlaguvchi, hayotni maqtaguvchi ezgulik darakchisi sifatida ko’rsatadi.Bu shunchaki qushni maqtash, uning bir xislatini namoyish etish emas. Balki to‘rg‘ay misolida shoirning o‘ziga va o‘z hamkasblariga «haqiqiy shoir o‘z xalqining ovozi bo‘lishi, uni ezgu ishlarga chorlashi, yorug‘ tuyg‘ularni kuylashi kerak» degan murojaatidek tuyuladi...
She’rning birinchi misrasidanoq ko‘kda go‘yo jim turgandek tuyuladigan oy harakatga tushadi. U shoirga hamroh tutinib, ko‘m-ko‘k o‘rmon oralab birga kezinadi. Bu holat shoirga hozirga qadar izlab yurgani tanqis muhitni — sokinlik, tinchlikni hadya etadi...
Badiiy obrazlarga to‘la bu mo‘jaz she’rda bolalik yashnoq «gul»ga, «barglari ko‘m-ko‘k palak»ka, go‘zal «malak»ka o‘xshatilsa, shoir o‘zini gul hidini emuvchi, dilbar malak boshi uzra parvona bo‘luvchi kapalakka mengzaydi.
Nodirabegimning hijron haqidagi she’rlari orasida «Firoqnoma» asari kuchli tug’yonlari bilan alohida ajralib turadi. Ushbu she'r ijodkorning hayotidagi og'ir judolik va u tufayli shoira qalbida paydo bo'lgan iztiroblarni tasvirlaydi. She’rda firoq iskanjasida to’lg’anayotgan qalb, falak sinovlari oldida ojiz-u notavon oshiq holati g’oyat ta’sirli ch’izilgan.
Boburning mazkur g’azalida visol sog’inchi ifodalangan. Shoir kuz manzarasini chizadi. Bu manzara podshoh shoirning taqdiriga mos keladi. Muallifning munosabati hamda tuyg’ulari sharhi she’rdagi sog’inch va dardni, ayriliq fojiasini kuchaytirib boradi. Shoir umrning ayriliqda o’tayotganidan zorlanib, «lolarux» (lola yuzli)dan rahm qilishini o'tinadi. Kuz ko’klamdan qanchalik uzoq bo’lsa, oshiq ham ma’shuqadan o’shanchalik yiroq...
Ushbu g'azal ham ishqiy-falsafiy mavzuda bitilgan bo'lib, u "devona ko'ngli"ning yana ishq dardiga mubtalo bo'lganidan yozg'irishdan boshlanadi, so'ngra shoir har bir baytda o'ziga xos bir muammo - qalbini azoblayotgan dardlarini birma-bir to'kib soladi. Biroq shunda ham, u taqdirdan rozi: Allohga shukr etib, dilini shodlikka oshno etmoqqa tutinadi.