She'rlar

To‘rtburchak dunyoni devorga osdim... Dunyo oshiq uchun yorning o'zidan iborat. Ishqqa oshno ko'ngilga yorning quvonchlari - dunyo quvonchi, yorning g'amlari - dunyo g'ami. Ammo yor uning dunyosini tark etsa-chi? Bunda oshiq hayot ma'nosini yo'qotmaslik uchun yor suratini devorga iladi. Qalbidagi so'nggi umid bilan yor yo'lini poylaydi. Bu yo'llar - yor ketgan yo'llar. Bu yo'llar - yor qaytmas yo'llardir. Hozir uni oppoq qor bosgan...

Dunyoda bir narsaga qarab har kim har xil narsani ko'radi, his qiladi. Masalan, yomg'ir. Kim uchundir u oddiy bir tabiat hodisasi, kim uchundir xotira, kim uchundir esa taskin, ... Ushbu she'rning lirik qahramoni ham tashqarida yog'ayotgan yomg'irga boqib, og'ir xayollarga beriladi. Go'yo uning dardlarini tushunmaydigan, ko'ngil azoblaridan bebahra, yuraksiz odamlarga to'la dunyo uzra yurak yog'moqda, bag'ir yog'moqda...

Oshiqlar uchun bu hayot butkul o'zgacha ma'no kasb etadi. Ular goho otashin hislar qanotida samolar qo'ynida parvoz etsa, gohida tuproqqa aylanib, ma'shuqa oyoqlari ostiga to'kiladi. Ba'zan bahor bo'lib, qalbida yangi-yangi orzu-umidlar gullasa, ba'zida kuzga aylanib, hislari ming bir xazonlarga do'nib, taqdir shamollarida sarsari kezadi. Oshiqlar ko'ziga dunyo boshqacha ko'rinadi. Ular uchun yorning o'zi butun bir olamdir. Ular o'z dunyosini yordan ayri holda tasavvur eta olmaydilar. Ushbu she'r ham chin oshiqning ko'ngil nolalaridir.

Chinakam ayriliq sevganingdan olisda yashamoq emas. Chunki ko'ngillar bir ekan, bir kun topishmoqqa umid bor ekan, masofalar olisligi ayriliq sanalmaydi. Chinakam ayriliq sevganing bilan yo'llaring ayro bo'lishi. Har bir daqiqa, har bir soniya uni bag'ringdan yulib ketayotganini his etib turishdir. U seni, sen esa uni hech qachon yodingdan chiqara olmasang-u, uni sendan atigi bir necha qadamli yo'l ajratib tursa-yu, yoniga borolmasang, unga eltuvchi yo'llaring hijron dashtida g'oyib bo'lgan bo'lsa, bu haqiqiy hijrondir.

Aslida mehr-u muhabbatdan hech kim to'ymaydi. Ammo ko'pincha yonimizdan oqqan suvning qadri bo'lmaydi. Hayotda ba'zi insonlar havoga o'xshaydi: yoningizda ekanliklarida ko'zga ilmaysiz, ammo ularsiz bir daqiqa ham yasholmaysiz. Buyuk qalb sohiblarida tuyg'ular ham ulug'vor bo'ladi: buyuk muhabbat, buyuk g'urur, buyuk andisha. Biroq ko'pincha bu baland g'urur shamollarida pokiza ishq olis-olislarga uchib ketadi va insonning buyuk qalbi ham maydalashib, kuni oddiy munosabatlarga qoladi...

Shoirning yuragi ulkan bo'ladi. Busiz iloj yo'q. Sababi u shu yuragiga butun olam haqiqatlarini, quvonch-u tashvishlarini, dardlarini joylay olishi lozim. Dunyo bozorida har kim o'zida bori bilan savdo qiladi. Kimdir riyokorlik bilan, kimdir fosiqlik bilan... Shoir esa odamlarga o'z yuragini taqdim etmoq niyatida. Doim dunyo tashvishlariga ko'milib, nimadandir norozi yuradigan odamlar hayotiga ozgina bo'lsa ham nur baxsh eta olsa bo'lgani. Ammo bu yurak shunchalar ulkanki, uni hech kim butunlay o'ziga ololmaydi va ular qo'llariga xanjar olib, uni burdalay boshlaydilar...

Mazkur she'r zamonning kirdikorlarini, jirkanch qiyofasini yaqqol ochib beruvchi ko'zgudir. Unda jamiyatimizda uchrovchi illatlar pardalanmagan, berkitilmagan holda ochiq va oshkora tarzda yoritib berilgan. Bu zamonda Alpomish uxlamoqda. Shoir uni uyg'otmoqqa qodir. Ammo u buni istamaydi. Negaki uni uyg'otishdan ma'ni yo'q. Chunki bu zamonda Alpomishga o'rin yo'q - mardlikka hojat yo'q. Agar u uyg'onsa, yo atrofidagi xunrezliklarni ko'tara olmay o'lib qoladi yoki u ham shu zamonga moslashib, o'z alpligini yo'qotadi...

"Bog‘ qo‘ynida ikki daraxt — Bir-biriga intizor. Sen — bir daraxt, Men — bir daraxt, Kuyib-kuyib o‘tdik, yor..." Ha, bu hayotdan kimlar bir-biriga intizor bo'lib, kuyib o'tmagan. Tarixlarda hijron, qo'shiqlarda hijron, dostonlarda hijron, ertaklarda hijron. Balki, muhabbatning chinligini, oshiqlar o'rtasidagi ko'zga ko'rinmas rishtaning mustahkamligini ko'rsatuvchi kuch ham aynan ayriliqdir. Ushbu "Hayot qo'shig'i"da ham ayriliq dilga yaqin holda kuylangan.

Sevgi inson uchun eng ardoqli tuyg'u bo'lsa, andisha ham g'oyat qadrli tuyg'udir. Mazkur she'rning lirik qahramoni ham kimgadir ko'ngil bergan, ammo buni oshkor eta olmagan. U hayotda hamisha nimanidir, kimnidir kutib yashagan. Undagi oq sochlar, ajinlar bundan guvohlik bermoqda. Biroq... U chinakam oshiqlarga xos ravishda ishqini ta'na qilmaydi. Toki ma'shuqqa ozor yetmasin. Axir o'rtada bor: yillar, andisha va oshkor etilmagan muhabbat...

Muhabbat dardiga davo bormi? Oshiq o'z ma'shuqasini unutmoqqa har qancha urinmasin, besamar. Kunduzlar o'zini hayot tashvishlariga alahsitsa-da, kechalar yana uning yodi yurakka qaytadi va shu zahoti oshiq jism-u jonini zabt etadi. Shunda u munavvar tunga boqib, yig'lagan ko'yi yor ismini takrorlaydi. O'rtada masofa olis. Mahbuba o'z oshig'ining ovozini eshitmas. Biroq shunda ham oshiq ming andisha bilan yoridan mabodo uning ovozini eshitib qolsa, ishonmasligini, yig'lamaslini so'rar ekan, bir o'tinchdan o'zini tuya olmaydi: "Unutma faqat..."

Hijron og'ir. Visol rohatbaxsh. Ammo bir necha soniyadan so'ng hijron kelishi kutilayotgan damlardagi visol-chi? Bu baxtmi yo dard? Azobmi yo rohat? Tun. Yomg'ir mayda-maydalab yog'moqda. Oshiq yuragi ham tilka-pora. So'nggi tun. Visolning so'nggi damlari. Tong ularni ajratishi muqarrar. Ammo ular hozircha birga... Tong otgach ularni qanday taqdir kutib turibdi? She'r ana shu dardli o'ylarning otashin ifodasi yanglig' dunyoga kelgan.

Muhabbat va rashk. Ikkisi egiz tushunchalar. Sababi biri ikkinchisisiz mavjud bo'la olmaydi. Inson o'z sevganini dunyoda hamma-hammadan - hatto oy-u yulduzlardan, gul-u giyohlardan, bahor-u yozlardan qizg'onadi. Oshiq ma'shuqasini o'z qalbi qadar yaqin ko'radi. Qalbsiz yashab bo'lmagani kabi mahbubasidan ham yiroq hayot kechirishni tasavvur eta olmaydi. U butun borlig'i bilan sevgilisiga qarata: "Sen faqat menikisan! Men seni hech kimga bermayman!" deydi...

Ushbu she'rda insonning yurak qatlarida bo'ladigan, hatto eng yaqin do'stga ham aytish, tushuntirish imkonsiz bo'lgan hislar juda ta'sirchan va sof holda ifoda etilgan. Alloh qaysidir bandasiga ulkan dard - shoirlik qismatini berar ekan, unga shu dardni ko'tara oluvchi ulkan yurak ham beradi. Binobarin, bunday ulkan yurak bilan inson kichikkina qishloqqa sig'maydi. U bu yerdan ketishga majbur. Ammo qayerga bormasin, dasht - vatani unga hamisha hamrohlik qiladi...

Ushbu she'rda g'oyat maftunkor manzara chiziladi: Tun. Borliqda yomg'ir ohistagina yog'moqda, shamol ham ohistagina qo'zg'oladi, bulutlar bag'ridan ko'ringan hilol ham ohistagina yumshoq nur to'kmoqda. Tun qo'ynida bir qizning ohistagina yig'layotgan tovushi quloqqa chalinadi. Qiz dardlari kaptar patidan ham mayin go'yo. Borliqni nafis tug'yonlar qoplagan...

Inson ona zamindagi eng mukarram va ayni chog'da eng ojiz xilqat. Negaki har qanday inson mehrga tashna. Nafaqat hech kimi yo'q, g'arib-bechoralar, balki shon-shuhratdan boshi osmonga yetgan mashhur zotlar ham chin qalbdan samimiy aytilgan ikki og'izgina shirin so'zga muhtoj. Soxtaliklar va sun'iyliklar urchigan bu zamonda tabiiylik, samimiyat anqoning urug'i go'yo. Hamma uni izlaydi, hamma unga talpinadi...

Usmon Azim she'riyatida balladalar alohida o'rin tutadi. Ammo ushbu ballada o'z nomiga mos ravishda o'z beshafqatligi bilan ajralib turadi. U beshafqat hayotning beshafqat manzarasi haqida. To'y. O'rtada raqqosa muqom qilmoqda. Hayo, or, nomus, sharm bu manzilga begona. Faqat ichkilikbozlik, pul, qo'shiq, soxta noz-u ishvalar. Agar ayol kishi erkak zotining nomusi bo'lsa, ushbu jirkanch bozorda nomusni pulga sotayotgan raqqosaga "To'xta!" deyuvchi biror-bir erkak topilmaydi...

Beayb Parvardigor. Hammamiz ham gunohkor bandamiz. Hech bir kishi illatdan xoli emas. Kimdir - o'g'ri, kimdir - poraxo'r, ...Biroq dunyodagi eng katta illatlardan biri - bu loqaydlikdir. Do'stdan qo'rqma - nari borsa, seni sotadi, dushmandan qo'rqma - nari borsa, seni o'ldiradi, ammo loqayd insondan qo'rq, deydilar. Ular zohiran hech qanday yomonlik qilmaganday ko'rinsalar-da, botinan atrofda bo'layotgan xunrezliklarga befarqliklari bilan katta fojialarga sababchi bo'ladilar. Ushbu falsafiy she'rda ana shu hayot haqiqati yoritilgan.

Shoirlar dunyoni o'zgacha ko'radi, ular boshqalarga o'xshamaydi, deydilar. Darhaqiqat, shunday. Sababi ularda olamning ko'zga ko'rinmas sir-asrorlarini-da ko'ra oluvchi ko'z, boshqalar dardini ham his qila oluvchi qalb, hayot ma'nosi va yashamoq mohiyati haqida mulohaza qila oluvchi uyg'oq idrok mavjud. Biroq buncha fazilatlarni o'zida jamlab yashashning o'zi bo'lmaydi. Shoirlik - o'ta mas'uliyatli va sharafli ish. U qalbga she'riyat pichog'ini sanchib yashamoqdir.

Butun borliq mo'jiza. Tabiat o'z bag'riga ne-ne sinoatlarni berkitmagan deysiz. Har yil unda qanchadan qancha gul-u giyoh unib-sunadi, fasllar almashadi, kecha kumush qor bag'rida sokin orom olgan tog'-u toshlar bugun yana gullarga burkanadi. Har yil soyda qanchadan qancha suvlar oqib o'tadi. Bularning bari behikmat-behuda emas. Ularning barchasi o'zgarmas qoidaga - Oliy Qonunga bo'ysunadi.

Dunyoda nelar unutilmaydi deysiz? Qo'polliklar, achchiq zardalar, tahqirlar - bari-bari bir kun unut bo'ladi. Ammo yoshlikda bergan ko'ngil qalbda hamon yashar ekan, mayingina aytilgan xayr bir umr inson dilini iztirobga soladi. Eski joylar, tanish ko'chalar sizni o'ziga chorlaydi, xotiralar qalbingizda kuy chaladi. Biroq olislarda shodon qahqahalar yangraydi. Netong? Axir yoshlik hamisha haq...

Har bir odam baxtli bo'lishni orzu qiladi. Ammo u o'zi o'ylagan ko'p narsaga erisha olmaydi. So'ngra men ko'rmagan baxtni bolam ko'rsin deydi. Biroq u ham odam... Odamzot esa bu dunyoga baxtli bo'lish uchun kelmaydi. U ushbu imtihon olamiga sinovlardan o'tmoq uchun keladi. Ana shu oddiygina hayot qonunidan bexabar inson esa bir umr baxt izlaydi va dunyoning ma'nosini chaqolmay o'tadi...

Biz hammamiz yo'llardamiz. Har bir inson yo'lchi. Tug'ilish umr yo'lining boshlang'ich nuqtasi bo'lsa, o'lim uning so'nggi nuqtasi. Bu asosiy yo'l ichra yana ko'plab so'qmoqlar mavjud: yaxshilik yo'li, yomonlik yo'li, adolat yo'li, razolat yo'li... Har bir so'qmoqning ham shahobchalari bor: ilm yo'li, ijod yo'li, san'at yo'li... Xullas, bu she'r yo'l haqida bitilgan go'zal asardir.

Hayot qiziq. Inson agar tabiatga mehr qo'ysa, quyoshni, oyni, yulduzni, tog'-u toshlarni, gullarni sevsa, bunga hech kim qarshilik qilmaydi, man etmaydi. Ammo... inson o'zi kabi boshqa bir insonga ko'ngil qo'yar ekan, ming xil to'g'anoqlar boshida aylana boshlaydi. Tahdid, qarg'ish, tahqir, istehzo, zaharhanda gaplar, mish-mishlar... muhabbat yo'liga rahna soladi. Inson o'zi o'ylab topgan sun'iy shartlar chirmovug'ini yorib chiqa olmaydi. Balki, shuning uchun ham dunyoda qahr beadad-u muhabbat bebahodir...

Ushbu she'rda sokingina umr kechirib, hamma narsaga sekin-astalik bilan erishgan insonning ko'ngil kechinmalari yoritilgan. Lirik qahramon: "Muhabbat ham hayallab keldi menga, aqlni ham kech yig'dim, bilimni ham asta orttirdim, tajribani ham uzoq vaqtda yig'dim, shu tariqa shoshilmaslikka o'rganib ketdim. Endi qarilik, xastalik va o'lim ham shoshilmasa yaxshi bo'lardi", der ekan, uning ichki dunyosi naqadar toza va go'zal ekanligiga guvoh bo'lib, ko'nglingizda bu insonga nisbatan yaqinlik tuyasiz.