On - Asarlar

Yashaysan  oshkora, yashaysan pinhon,  Qaysidir burchida ona zaminning.  Yuragim siqildi ho‘rsinishingdan,  Uzoqdagi odam – yaqinim mening.   Ko‘kka uchayotgan, gumburlayotgan  Radiaktiv qushlarning xavfi ostida.  O‘rmonlari yonib, suvlari qurib,  Keksayib boryotgan yerning ustida.  Asriy muzliklarning keng yelkasiga Oftob tig‘larini qattiqroq sanchib...

Doim yonma-yonmiz, hamroh kimdirga,  Kunning tonglarida, kechalarida.  Shahar yo‘llarini to‘ldirib birga,  Yolg‘izmiz umrimiz ko‘chalarida.  Gavjum bozorlarda, hiyobonlarda,  Tirband yo‘laklarda yonma-yon yurib.  Ulkan daryo kabi shovqin-suronda,  Qaylarga oqamiz turtib-turtinib.   Havo qorishtirar nafasimizni,  Izimizni yaqin qiladi tuproq...

Shoshilib-shoshilmay oyoq qo‘yamiz,  Baland binolarga boqib odatda.  Zinalarni bosib ko‘tarilamiz,  Hayotda, ilmda, adabiyotda.  Har tong yo‘limizda uzun zinalar,  Har kech qadamimiz ostida yana.  Nafaqat bitondan, toshdan, taxtadan,  Hattoki odamlar bo‘ladi zina. Yuksak-yuksaklarni ko‘zlaydi yurak, Faqat yuksaklarda omad bilinar...

Qutblar cho‘zilar olis-olisga,  Tayanch nuqtasida aylanar hayot.   Ulkan minoralar, qoyalar, hatto Tayanch nuqtasiga ega koinot. Milliard sayyoralar, milliard zarralar, Milliardta ko‘ngillar, yuzlar turfa xil. Barchasi aylanar, adashar, lekin Tayanch nuqtasiga sodiq muttasil. Sokin oqshomlarning sovuq nafasi Ko‘ksimda huvillab esgan daf'ada...

Atirgul barglari... Oddigina manzara. Oddiy ko'z bilan boqsangiz, unda mo'jizakor hech nima yo'qday. Ammo lirik qahramon bu gulga ko'ngil ko'zlari bilan boqadi va uning necha ming jon uchun butun boshli bir dunyo ekanini ko'radi. Qalbini ishq asir etgan, o'zidagi nafsni yenggan va malaklikka moyil bo'lgan jumla tirik jon borki, shu atirgulning xushbo'y va nafis gulbarglari qatidan o'ziga makon tutibdi...

Hazrat Navoiy o'zining o'lmas asarlari bilan o'zbek adabiyoti bo'stonida hamisha barhayotdir. Uning har bir baytida kelajak avlodlar uchun ming-ming ibrat va hikmat mujassamligi sabab bu noyob ma'naviy xazina asrlar shiddatini ko'zga ilmaydi. Shu bois hazrat asarlarini mutolaa qilib, undagi teran mazmunni anglash va dilga jo etib yashash har bir farzandning sharafli burchidir. Ushbu she'r ham buyuk mutafakkir madhiga bag'ishlanadi.

Muhabbatning mabdasi ham Alloh. Bandaning eng toza hislari ham Allohdan in'om etilgan va ular yolg'iz Allohga tegishlidir. Ammo bandalar ko'pincha bu dunyo hoy-u havaslariga berilib ketib, o'z Xoliqlarini unutib qo'yadilar. Holbuki, Alloh bizni o'z mehridan yaratgan paytda biz sevgan mol-dunyo qayoqda edi? Shon-shuhrat qayoqda edi? Mansab-amal qayoqda edi? Qayoqda edi bizning internet? Yorimiz qayoqda edi? Aslida bu ne'matlarning hammasi omonat. Ular bari o'tkinchi. Bu ne'matlarga bo'lgan ishtiyoq asl muhabbatimizdan - Allohdan uzoqlashtirmasin bizni...

Ushbu she'r javobsiz muhabbat haqida. Yigit qiz ko'yida sarson-u mubtalo, uning bir nigoh tashlashiga mushtoq. Ammo qiz juda chiroyli, go'zal, mag'rur, xotirjam, sokin, sipo, beparvo, vazmin va osuda. Qalbida ming tug'yonlar bo'lsa-da, dilida vulqon, qonida to'fon uxlasa-da, o'zini beg'am-betashvish tutadi. Yigit sho'rlik tashvishda: bekor unga ko'ngil berdimmi, endi bechora hislarim shamollarda qolib sovriladimi deya...

Bu she'r ayriliqdan hikoya qiladi. Unda dastlab beg'ubor bolalik o'yini - bekinmachoq haqida so'z boradi. Bolacha va qizcha har kuni bekinmachoq o'ynaydilar. Qiz berkinadi, bola uni hech bir qiyinchiliksiz topadi... Shu tarzda yillar o'tadi. Bir kuni to'satdan qiz chimildiqqa bekinadi. Yigit noilojlikdan hammasi bir o'yin deydi va taqdirga ko'nadi. Shundan beri u qizni ko'cha-ko'yda ko'rgan zahoti bekinib oladi. Qiz ham uni zimdan ko'rib tursa-da, hech qachon uning yoniga topib bora olmaydi...

Mazkur she'r noan'anaviy mavzuda bitilgan bo'lib, unda singlisi uzatilib, o'zi turmushga chiqmay qolgan va el nazarida "qariqiz" degan nom olgan qizning og'ir iztiroblari, dardlari o'z ifodasini topgan. Albatta, har narsaning o'z vaqtida bo'lgani yaxshi. Har bir qiz ham o'z baxtini kutib, ne-ne orzular qanotida yashaydi. Ammo hammaning taqdiri har xil. Alloh hammaga har xil sinov beradi... Ushbu she'r o'quvchini o'zgalar dardini ham tushunish va his etishga o'rgatadi.

Ushbu she'r hazilomuz ruhda bo'lib, unda shahardan o'ziga qo'nim topgan qishloqlik shoir yigitning kechinmalari nozik yumor bilan ifodalangan. May oxirlab, o'rim davri boshlansa-da, lirik qahramon qishloqqa qaytmay, shahardan turib, dehqon sha'nini olqishlovchi she'rlar bitishni afzal ko'radi. Ammo uning qalbi shunchalar sodda va beg'uborki, u o'z qilmishidan o'zi uyaladi, ko'chadagi har bir yo'lovchi unga ta'nali nigoh bilan boqayotganday tuyuladi...

Bu she'r pokiza va nafis muhabbat qissasidan so'zlaydi. Undagi oshiqlar ko'cha-ko'yda yetaklashib yurmaydi, bir-biriga behayo ko'zlar bilan termulishmaydi. Ular muhabbati ham o'zlari kabi go'zal. Lirik qahramonning oddiygina hayotiga nur bo'lib kirib kelgan bu malak shunchalar hayoli, shunchalar pokizaki, oshiq uning suratiga boqib, "Meni suyasizmi?" deya so'roqlagani uchun hatto surati ham qizarib ketadi...

Har bir inson yuksaklikka intiladi. Yuksalmoq umidida o'qiydi, ilm oladi, mehnat qiladi, kurashadi, to'siqlarni yengadi, ijod qiladi,... U bir kun bu maqsadlarga erishar ham. Uni hamma juda ulug' va yuksak odam deb bilar. Biroq u baribir bir inson uchun oddiygina bola bo'lib qolaveradi. O'sha "katta" odam ham mana shu inson tizzasiga bosh qo'yib, tinchgina orom olishni, uning qoshida o'z dardlari-xatolariga bir-bir iqror bo'lishni tilaydi. Chunki bu inson uni hamisha tushunishi va ovutishiga shubha qilmaydi. U - Onadir.

Usmon Azim uchun shoirlik kasb emas. U shoir zimmasida juda katta mas'uliyat bor deb hisoblaydi. Uning nazarida, shoirning vazifasi faqat uch-to'rt so'zni qofiyalab qo'yish, bir-ikki kitob chop ettirishdan iborat emas. Shoir butun dunyoning dardini terib ketmog'i lozim. U bir daqiqaga bo'lsin, o'z jonini, huzur-halovatini o'ylashga haqqi yo'q. Shoir bu dunyo uchun butun dunyo ahlini uyg'otishga qodir bo'lgan bir qo'shiq berishi lozim. Shundagina u shoir degan nomga munosib bo'ladi.

Oshiqlar uchun bu hayot butkul o'zgacha ma'no kasb etadi. Ular goho otashin hislar qanotida samolar qo'ynida parvoz etsa, gohida tuproqqa aylanib, ma'shuqa oyoqlari ostiga to'kiladi. Ba'zan bahor bo'lib, qalbida yangi-yangi orzu-umidlar gullasa, ba'zida kuzga aylanib, hislari ming bir xazonlarga do'nib, taqdir shamollarida sarsari kezadi. Oshiqlar ko'ziga dunyo boshqacha ko'rinadi. Ular uchun yorning o'zi butun bir olamdir. Ular o'z dunyosini yordan ayri holda tasavvur eta olmaydilar. Ushbu she'r ham chin oshiqning ko'ngil nolalaridir.

Aslida mehr-u muhabbatdan hech kim to'ymaydi. Ammo ko'pincha yonimizdan oqqan suvning qadri bo'lmaydi. Hayotda ba'zi insonlar havoga o'xshaydi: yoningizda ekanliklarida ko'zga ilmaysiz, ammo ularsiz bir daqiqa ham yasholmaysiz. Buyuk qalb sohiblarida tuyg'ular ham ulug'vor bo'ladi: buyuk muhabbat, buyuk g'urur, buyuk andisha. Biroq ko'pincha bu baland g'urur shamollarida pokiza ishq olis-olislarga uchib ketadi va insonning buyuk qalbi ham maydalashib, kuni oddiy munosabatlarga qoladi...

Shoirning yuragi ulkan bo'ladi. Busiz iloj yo'q. Sababi u shu yuragiga butun olam haqiqatlarini, quvonch-u tashvishlarini, dardlarini joylay olishi lozim. Dunyo bozorida har kim o'zida bori bilan savdo qiladi. Kimdir riyokorlik bilan, kimdir fosiqlik bilan... Shoir esa odamlarga o'z yuragini taqdim etmoq niyatida. Doim dunyo tashvishlariga ko'milib, nimadandir norozi yuradigan odamlar hayotiga ozgina bo'lsa ham nur baxsh eta olsa bo'lgani. Ammo bu yurak shunchalar ulkanki, uni hech kim butunlay o'ziga ololmaydi va ular qo'llariga xanjar olib, uni burdalay boshlaydilar...

Mazkur she'r zamonning kirdikorlarini, jirkanch qiyofasini yaqqol ochib beruvchi ko'zgudir. Unda jamiyatimizda uchrovchi illatlar pardalanmagan, berkitilmagan holda ochiq va oshkora tarzda yoritib berilgan. Bu zamonda Alpomish uxlamoqda. Shoir uni uyg'otmoqqa qodir. Ammo u buni istamaydi. Negaki uni uyg'otishdan ma'ni yo'q. Chunki bu zamonda Alpomishga o'rin yo'q - mardlikka hojat yo'q. Agar u uyg'onsa, yo atrofidagi xunrezliklarni ko'tara olmay o'lib qoladi yoki u ham shu zamonga moslashib, o'z alpligini yo'qotadi...

"Bog‘ qo‘ynida ikki daraxt — Bir-biriga intizor. Sen — bir daraxt, Men — bir daraxt, Kuyib-kuyib o‘tdik, yor..." Ha, bu hayotdan kimlar bir-biriga intizor bo'lib, kuyib o'tmagan. Tarixlarda hijron, qo'shiqlarda hijron, dostonlarda hijron, ertaklarda hijron. Balki, muhabbatning chinligini, oshiqlar o'rtasidagi ko'zga ko'rinmas rishtaning mustahkamligini ko'rsatuvchi kuch ham aynan ayriliqdir. Ushbu "Hayot qo'shig'i"da ham ayriliq dilga yaqin holda kuylangan.

Muhabbat dardiga davo bormi? Oshiq o'z ma'shuqasini unutmoqqa har qancha urinmasin, besamar. Kunduzlar o'zini hayot tashvishlariga alahsitsa-da, kechalar yana uning yodi yurakka qaytadi va shu zahoti oshiq jism-u jonini zabt etadi. Shunda u munavvar tunga boqib, yig'lagan ko'yi yor ismini takrorlaydi. O'rtada masofa olis. Mahbuba o'z oshig'ining ovozini eshitmas. Biroq shunda ham oshiq ming andisha bilan yoridan mabodo uning ovozini eshitib qolsa, ishonmasligini, yig'lamaslini so'rar ekan, bir o'tinchdan o'zini tuya olmaydi: "Unutma faqat..."

Hijron og'ir. Visol rohatbaxsh. Ammo bir necha soniyadan so'ng hijron kelishi kutilayotgan damlardagi visol-chi? Bu baxtmi yo dard? Azobmi yo rohat? Tun. Yomg'ir mayda-maydalab yog'moqda. Oshiq yuragi ham tilka-pora. So'nggi tun. Visolning so'nggi damlari. Tong ularni ajratishi muqarrar. Ammo ular hozircha birga... Tong otgach ularni qanday taqdir kutib turibdi? She'r ana shu dardli o'ylarning otashin ifodasi yanglig' dunyoga kelgan.

Ushbu she'rda insonning yurak qatlarida bo'ladigan, hatto eng yaqin do'stga ham aytish, tushuntirish imkonsiz bo'lgan hislar juda ta'sirchan va sof holda ifoda etilgan. Alloh qaysidir bandasiga ulkan dard - shoirlik qismatini berar ekan, unga shu dardni ko'tara oluvchi ulkan yurak ham beradi. Binobarin, bunday ulkan yurak bilan inson kichikkina qishloqqa sig'maydi. U bu yerdan ketishga majbur. Ammo qayerga bormasin, dasht - vatani unga hamisha hamrohlik qiladi...

Ushbu she'rda g'oyat maftunkor manzara chiziladi: Tun. Borliqda yomg'ir ohistagina yog'moqda, shamol ham ohistagina qo'zg'oladi, bulutlar bag'ridan ko'ringan hilol ham ohistagina yumshoq nur to'kmoqda. Tun qo'ynida bir qizning ohistagina yig'layotgan tovushi quloqqa chalinadi. Qiz dardlari kaptar patidan ham mayin go'yo. Borliqni nafis tug'yonlar qoplagan...