Sahifa yuklanmoqda . . .
Ozor - Asarlar - ozor so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Armonim bor, bu dunyoda armonim bor, Qoq dalada o'tlar bosgan o'rmonim bor. Qizg'aldoqday boshim egik bu makonda, Yonib yashab o'tmagan otajonim bor.
— Yomonning kuchi men yapaloqqa yetibdi-da!.. H-ah, sag‘irri haqqi ursin-a! Tong sahargi bu alamli qarg‘ishdan tim ichi oyoqqa qalkdi. Rasta ustida, ostida, qop-qanorga yonboshlab omonat uxlab yotgan keksayu yosh turshakfurush, yong‘oq-furush, mayizfurush, iistafurush va hokazo furushlar uyquli ko‘zi bilan apil-tapil yon-verini paypaslay ketdi, ko‘ngli joyiga tushganlar birin-sirin oh chekayotgan juvon tevaragiga to‘plana boshladi.
Ay do‘stijon, ko‘zlaringni bir ko‘ray, Xudo bizga baxt berganmi bilmadim. Mening uchun borligingni o‘zi baxt Dunyo senday gul ko‘rganmi, bilmadim.
Yer yuzida Sho‘rariq degan qishloq bino bo‘lganidan beri bu yerlik bironta odam Jo‘ravoychalik sevinmagan bo‘lsa, ehtimol… Qishloq Qatrontog‘ etagiga yoyilgan, yonidan buralib-buralib katta soy – Sho‘rariq o‘tadi. Soyning boshlanishida, huv tog‘larning ichkarisida, ancha bo‘ldi, ulkan suv ombori qurilyapti.
Qiyali qishlog‘ida duv-duv gap tarqaldi. Xotin-xalaj birlashib g‘iybatning uyasini kovlashadi. Biri: — Eshitdilaringmi, Aziz fermer bir haftadan beri yo‘q emish, — desa, boshqasi: — Xotinidan biror erga qochib ketgandir-da, — deb xandon otardi. Ba’zilari achingannamo: — Mastura sho‘rlikka ham qiyin bo‘ldi, — derdi.
Oshiq o‘ldum, bilmadim, yor o‘zgalarga yor emish, Olloh-Olloh, ishq aro bundoq balolar bor emish. Qaddig‘a el mayli bo‘lg‘ondin ko‘ngul ozurdadur, Ul alifdin zorlarning hosili ozor emish.
Mani erim yurib ketdi, Yurak-bag’rim kuyib ketdi, O’zim bilsam go’rga edi, Bu ovoza bo’lib ketdi. Kech keladi ishidan ham, Ayrilganday hushidan ham, Yurganini bilsa bo’lar Ko’rayotgan tushidan ham...
Bir do’konning qarshisida uch-to’rt xotin, Gurunglashib kutar arzon yog’ navbatin. O’sha yerdan o’tib qoldi bitta erkak, Xuddi shundan boshlanadi bizning ertak. U ayollar ichra biri go’zal edi, O’zi yosh-u, ammo so’zi masal edi. O’sha erkak qarab sekin o’ng-u chapga, U ayolni quvlik bilan soldi gapga...
Bozorda bir kulol ko’rsatib hunar, Bir bo’lak xom loyni tepib pishitar. Loy ingrab aytadi: “Hoy, sekinroq tep, Men ham kulol edim sendek, birodar”.
Kimsani ranjitma, ranjitma, hayhot, G’azabing birovga sochmagil, ey zot. O’zing ranj chek-u, hech kimni ranjitma, Rohat desang agar, o’zing g’amga bot.
Umring yuz yil bo’lsin-besh yuzmi – xazor, Bu ko’hna saroydan ketasen nochor, Oxiri qiymating bitta bo’ladi – Bozorda gado bo’l, taxtda shahriyor.
Tiriklikdan nima g’aming bor, ey yor? Behuda fikrdan dil-jonda ozor, Quvnoq yashagil-u umring shod o’tkaz, Taqdir qo’lingdamas, nima chorang bor?
Doim yonma-yonmiz, hamroh kimdirga, Kunning tonglarida, kechalarida. Shahar yo‘llarini to‘ldirib birga, Yolg‘izmiz umrimiz ko‘chalarida. Gavjum bozorlarda, hiyobonlarda, Tirband yo‘laklarda yonma-yon yurib. Ulkan daryo kabi shovqin-suronda, Qaylarga oqamiz turtib-turtinib. Havo qorishtirar nafasimizni, Izimizni yaqin qiladi tuproq...
Mazkur she'rda befarzand ayol iztiroblari g'oyat ta'sirli ifoda etilgan. She'rda dardkashlik ruhi sezilib turadi. Muallif ayolning hech kimga nolimay, taqdirdan shikoyat etmay jimgina hayot kechirishi, Alloh bergan sinovlarga chiroyli sabr qilib, dardlarini ichiga yutib yashashini ko'rsatar ekan, ayolning irodasi va matonatiga hayratda qolasiz. Ko'nglingiz tubida unga farzand tilab duo qilasiz...
Shoirning yuragi ulkan bo'ladi. Busiz iloj yo'q. Sababi u shu yuragiga butun olam haqiqatlarini, quvonch-u tashvishlarini, dardlarini joylay olishi lozim. Dunyo bozorida har kim o'zida bori bilan savdo qiladi. Kimdir riyokorlik bilan, kimdir fosiqlik bilan... Shoir esa odamlarga o'z yuragini taqdim etmoq niyatida. Doim dunyo tashvishlariga ko'milib, nimadandir norozi yuradigan odamlar hayotiga ozgina bo'lsa ham nur baxsh eta olsa bo'lgani. Ammo bu yurak shunchalar ulkanki, uni hech kim butunlay o'ziga ololmaydi va ular qo'llariga xanjar olib, uni burdalay boshlaydilar...
Sevgi inson uchun eng ardoqli tuyg'u bo'lsa, andisha ham g'oyat qadrli tuyg'udir. Mazkur she'rning lirik qahramoni ham kimgadir ko'ngil bergan, ammo buni oshkor eta olmagan. U hayotda hamisha nimanidir, kimnidir kutib yashagan. Undagi oq sochlar, ajinlar bundan guvohlik bermoqda. Biroq... U chinakam oshiqlarga xos ravishda ishqini ta'na qilmaydi. Toki ma'shuqqa ozor yetmasin. Axir o'rtada bor: yillar, andisha va oshkor etilmagan muhabbat...
Usmon Azim she'riyatida balladalar alohida o'rin tutadi. Ammo ushbu ballada o'z nomiga mos ravishda o'z beshafqatligi bilan ajralib turadi. U beshafqat hayotning beshafqat manzarasi haqida. To'y. O'rtada raqqosa muqom qilmoqda. Hayo, or, nomus, sharm bu manzilga begona. Faqat ichkilikbozlik, pul, qo'shiq, soxta noz-u ishvalar. Agar ayol kishi erkak zotining nomusi bo'lsa, ushbu jirkanch bozorda nomusni pulga sotayotgan raqqosaga "To'xta!" deyuvchi biror-bir erkak topilmaydi...
XX asr. Qanchadan qancha kashfiyotlar, qanchadan qancha ixtirolar, qanchadan qancha o'zgarishlar davri! XX asr. Qanchadan qancha yovuzliklar, qanchadan qancha qonxo'rliklar, qanchadan qancha xunrezliklar davri. Bu asr katta taraqqiyot va tanazzul olib keldi insoniyatga. Insoniyat bu davrda juda ko'p narsa topdi va yo'qotdi. Ushbu she'r o'tgan asrning butun saodati va fojiasini ko'rsatib beruvchi yorqin ko'zgudir.
Ayriliq. Poyonsiz dard, cheksiz iztirob. Biroq ko’pincha oshiq ko’ngil buni qabul qilolmaydi va shu bois yordan judolik azoblarini tan olmaydi. To’g’rirog’i, u boshqalarga bu holni “yaxshi bo’ldi” deb izohlar ekan, bunga ko’proq o’zini ishontirgisi keladi. Ammo uning har bir kalomi ostida beadad g’am, tabassumi ortida ko’zyoshi yashiringan bo’ladi.
Oshiq inson uchun hamma narsa - bu ishq. Ishq - bu hamma narsa. Oshiqning dardi ham, baxti ham, sevinchi ham, qayg'usi ham, o'ngi ham, tushi ham, hayoti ham, xayoli ham Ishq. U ishq bilan nafas oladi, u ishq bilan tirik. Shu sabab u o'z borlig'ini va bu dunyoda borligini ishqdan ayri tasavvur eta olmaydi. Ushbu she'rda ham aynan oshiq yurakning ko'ngil rozlari qalamga olingan.
Bu she'rda g'oyat murakkab ijtimoiy-ruhiy manzara mahorat bilan aks ettirilgan. Toqatning haddan ortiqligi, andishaning keragidan mo‘lligi vatanni o‘limga, xalqni yo'qlik ostonasiga olib kelganligi she’rda o‘ta darajada ta’sirli ifoda etiladi. O‘zgalarni ayab, o‘zini o‘ylamaydigan, tarqoq xalqqa qarata she’rda: «Vahki, otangni ot, onangni o‘ldir... Bo‘g‘izla tole'siz bolalaringni» tarzida iddao qilinadi. Bu shoir isyoni, noroziligining avj nuqtasidir. She’rning har bir bandida takrorlanib keladigan «Assalomu alaykum, dorning og‘ochi» satri dor yoqasiga keltirib qo‘yilgan xalqqa uyg‘oq va erkin ruhning chaqirig‘ini ifoda etgan.
Ushbu she'r hayot haqiqatlarining emas, balki ko‘ngil haqiqatlarining manzarasidir. Shoir she’rda ko‘zning ma’yusligini «yo‘lsiz o‘rmon», qoraligini «qora yorqinlik» deya suratlaydi. U ko‘zni ko‘ribgina qolmaydi, balki tinglaydi. Negaki, yaqin odamlar ko‘z orqali «so‘ylasha» oladilar. Shu bois oshiq ma’shuqaning ko‘zlari «aytgan» so‘zlarni «entikib» tinglaydi. Bunda ruhiy holat turg‘un emas, balki tinimsiz harakat-u o‘zgarishda tasvirlangani bois bir lahzalik hissiyot keyingi kuchli ruhiy to‘lg‘anishlarga sabab bo‘la oladi...
Ushbu hikoyada odamning butun boshli taqdiri hikoya qilinadi. Unda Rahima ismli ayolning hayoti, kechmish-kechinmalari qalamga olinishi misolida o'quvchi umr va uning mazmuni haqida chuqur falsafiy mushohada yuritish imkoniga ega bo'ladi.
"Qozi Muhammad Rajab Avjning o‘zi to’g’risidagi g‘azali" deya nomlangan ushbu g'azal hajviy yo'sinda bitilgan bo'lib, unda shoir qozini yomon amallari uchun shunchaki qoralamaydi, balki qozining o'zi go'yo o'z qilmishlarini bayon etib, o'z-o'zini fosh qiladi.