Sahifa yuklanmoqda . . .
Qismat - Asarlar - qismat so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Qismatim ne bo‘lg‘usin ey ko‘kda shohim bilmadim, Ul falak yo ishqda rohim yoki chohim - bilmadim, Sezmadim jon og‘rig‘in hajringni tokim bilmadim, Ne uchun tarki muhabbat qildi mohim bilmadim, Bu g‘azabkim ayladi mohim, gunohim bilmadim.
Hali yorilmagan Yangi peshonam, Jim turgin — Devorlar uraversin do‘q.
Kuzakning besohib kechalarida Izg‘irinlar yelar, yomg‘irlar ezar... Dunyoning ho‘lzulmat ko‘chalarida, Tentirab kezinar yolg‘iz deraza.
Tunlar oromidan achinmay kechdim. Ko‘nglimni sen bilan etdim munavvar. Sonsiz chigallikka urildim, yechdim. Angladim: sen menga qismat muqarrar.
Ikki buyuk shoir, ikki musofir – Navoiy Hirotda, Qobulda Bobur. Sizni o’ylatmasmi bu jumboq, bu sir, Navoiy Hirotda, Qobulda Bobur…
Gulim, mehr ko`zda degani yolg`on, Mening dilimda hech o`chmas yolqinsiz, Qancha ko`rishmasak shuncha qadrdon, Qancha olis bo`lsak, shuncha yaqinsiz.
Kimdir mitti nihol o‘tqazdi yerga, Parvarish ayladi necha tong, shomlar. Yillar zamirida o‘sgan daraxtning Tagiga suv quydi oxir odamlar.
Singan odam, tuyg‘ulari tingan odam, Singan odam, qismatiga ko‘ngan odam. Siniq kulib, siniqqina ko‘rishadi, Kun ko‘radi, yashamaydi singan odam. Yuribmiz-da, deydi endi o‘g‘il-qiz deb, Qoraqozon yonidagi qorako‘z deb… Men hamisha yoningdaman, ketdik, do‘st, deb, Yelkangga qo‘l tashlamaydi singan odam.
Bu g‘azalda she’riyatdagi savol-javob usulidan unumli foydalanilgan. G‘azalning har bir baytida o‘ziga xos ohoriy badiiy ifoda va tasvirlarga duch kelamiz. Muallif hech kimning xayoliga kelmagan tarzda baytlarni baytlarga mantiqan bog‘laydi. Jon, jism, bag‘ir, ko‘ngil, ko‘z bilan bo‘lib o‘tgan savol-javoblarda kuchli izchillik va o‘zaro ketma-ketlik bor. Jon aybni - jismga, jism - bag‘irga, bag‘ir - ko‘ngilga, ko‘ngil - ko‘zga yuklaydi. Oxiri, lirik qahramon ishqda yonish uning azaliy qismati ekanini tan oladi.
Qismating azaldan yozganmish xudo, Uni qilolmaysan ko’p-u kam aslo. Demakki, boringdan bo’lgil xotirjam, Yo’qni o’ylab kuyma, qilma vovaylo.
Falak arg’umog’in egarlagan kun, Yasatilganida Mushtariy, Parvin, Nasibamizni ham bitgandi qazo, Qismatimiz o’sha – bo’lma jigarxun.
Tim qora osmonning oqardi yarmi, Yulduzlar singidi, izi qolmadi. Tanish daqiqalar, lahzalar seni Eslashimga sabab bo‘la olmadi. Olis qit'alarga cho‘zilgan yo‘llar, Yillar xayolimdan o‘tmaydi bu kun. Ayt menga, sershovqin, sovuq dunyoda Nima eslamoqqa arzishi mumkin? Tuproqday sochilgan qismatlarnimi, Balki ilk odamzot bo‘lganin paydo?..
Uch og'a-ini botirlar ertagini hamma biladi. Botirlar qarshisidan uch yo'l chiqadi: "Borsa kelar', "Borsa noma'lum", "Borsa kelmas"... She'rning lirik qahramoni - shoir qarshisidan ham ana shu uch yo'l chiqadi. U esa hech ikkilanmay "Borsa kelmas"ni tanlaydi. Chunki uning tabiati mujmal o'yinlarni yoqtirmaydi, uning tabiatida taqdirga tik boqish bor. Zero, "Borsa kelmas" - bu umr yo'lidir...
Usmon Azim uchun shoirlik kasb emas. U shoir zimmasida juda katta mas'uliyat bor deb hisoblaydi. Uning nazarida, shoirning vazifasi faqat uch-to'rt so'zni qofiyalab qo'yish, bir-ikki kitob chop ettirishdan iborat emas. Shoir butun dunyoning dardini terib ketmog'i lozim. U bir daqiqaga bo'lsin, o'z jonini, huzur-halovatini o'ylashga haqqi yo'q. Shoir bu dunyo uchun butun dunyo ahlini uyg'otishga qodir bo'lgan bir qo'shiq berishi lozim. Shundagina u shoir degan nomga munosib bo'ladi.
Har bir odam baxtli bo'lishni orzu qiladi. Ammo u o'zi o'ylagan ko'p narsaga erisha olmaydi. So'ngra men ko'rmagan baxtni bolam ko'rsin deydi. Biroq u ham odam... Odamzot esa bu dunyoga baxtli bo'lish uchun kelmaydi. U ushbu imtihon olamiga sinovlardan o'tmoq uchun keladi. Ana shu oddiygina hayot qonunidan bexabar inson esa bir umr baxt izlaydi va dunyoning ma'nosini chaqolmay o'tadi...
Bu she'r dunyoni nuqsonsiz ko‘rmoqchi bo‘lgan hassos odam qalbining tub-tubidagi og'riq - millat dardi, vatan tuyg'usi in'ikosidir, Chunki asl vatan tashqarida yotgan tuproq emas, balki shu tuproqqa nisbatan kishining ko‘ksida paydo bo‘lgan munosabatdir, muhabbatdir. Vatan tushunchasi odamning tashqarisidagi tuproqdan uning ruhiyati unsuriga aylangandagina haqiqiy qimmat kasb etadi. Poklanmoqchi bo‘lgan, haqiqatga intilayotgan inson najotni jamiyatdan, insonlardan emas, o‘zidan, yuragidan qidirishi lozimligi, har kimning himoyalanadigan qo‘rg‘oni o‘zida ekanligi she’rda go‘zal yo‘sinda, mutlaqo o‘ziga xos shaklda tasvirlangan.
Bu she'r ayol sha’niga, sadoqat hurmatiga, fidoyilik hikmatiga bitilgan qo‘shiqday jaranglaydi. Hissiy shiddat, hayajon po‘rtanasi, so‘zlarda nafas olayotgan jon kitobxonni larzaga soladi. Bunday she’rlarni tuyg‘u tug‘yonlarisiz o‘qish mumkin emas. Bu she’r har qanday, hatto johil odamning ham yuragidagi qorong‘u burchaklarni yorita oladi. Unda balqigan toza samimiyat odamlarni bir-biriga yanada samimiyroq qiladi, insonga toza nazar bilan qarashni o‘rgatadi. Poklik qadriga yetishga undaydi.
Mazkur she'rda o‘zbek kuzining go‘zal manzarasi chizilgan bo'lib, unda Cho‘lpon takrir san’atidan mohirona foydalanadiki, har bir so‘zning ma’no va tovush sig‘imlari favqulodda kengayib ketgandek bo‘ladi. Bor-yo‘g‘i ikki obraz-"gezargan tuproq" bilan "qizorgan yaproq" obrazlari kuzning o‘zbek diyoriga o‘ziga xos xislatlari bilan kirib kelayotganini yaqqol ko‘rsatadi. Bu satrlardan oqib turgan musiqadan kuzning sokin va mungli kuylari eshitilgandek bo‘ladi.
Nodirabegimning hijron haqidagi she’rlari orasida «Firoqnoma» asari kuchli tug’yonlari bilan alohida ajralib turadi. Ushbu she'r ijodkorning hayotidagi og'ir judolik va u tufayli shoira qalbida paydo bo'lgan iztiroblarni tasvirlaydi. She’rda firoq iskanjasida to’lg’anayotgan qalb, falak sinovlari oldida ojiz-u notavon oshiq holati g’oyat ta’sirli ch’izilgan.
Sog'inch nima o'zi? Dilga g'am berib, tuganmas azob keltiruvchi davosiz dardmi? Yoki insonning bardoshini toblab, irodasini baquvvat qiluvchi kuchmi? Butun umr sog'inch azobiga mahkum etilgan insonlar baxtsiz kishilarmikan yoki kimnidir sog'inib va ayni damda kimdir sizni sog'inayotganini his etib yashashning o'zi ham bir baxtmi? Ushbu she'rda ana shu sirli tuyg'u - sog'inch manzarasi ifoda etilgan.