Or - Asarlar

Shoirning yuragi ulkan bo'ladi. Busiz iloj yo'q. Sababi u shu yuragiga butun olam haqiqatlarini, quvonch-u tashvishlarini, dardlarini joylay olishi lozim. Dunyo bozorida har kim o'zida bori bilan savdo qiladi. Kimdir riyokorlik bilan, kimdir fosiqlik bilan... Shoir esa odamlarga o'z yuragini taqdim etmoq niyatida. Doim dunyo tashvishlariga ko'milib, nimadandir norozi yuradigan odamlar hayotiga ozgina bo'lsa ham nur baxsh eta olsa bo'lgani. Ammo bu yurak shunchalar ulkanki, uni hech kim butunlay o'ziga ololmaydi va ular qo'llariga xanjar olib, uni burdalay boshlaydilar...

"Bog‘ qo‘ynida ikki daraxt — Bir-biriga intizor. Sen — bir daraxt, Men — bir daraxt, Kuyib-kuyib o‘tdik, yor..." Ha, bu hayotdan kimlar bir-biriga intizor bo'lib, kuyib o'tmagan. Tarixlarda hijron, qo'shiqlarda hijron, dostonlarda hijron, ertaklarda hijron. Balki, muhabbatning chinligini, oshiqlar o'rtasidagi ko'zga ko'rinmas rishtaning mustahkamligini ko'rsatuvchi kuch ham aynan ayriliqdir. Ushbu "Hayot qo'shig'i"da ham ayriliq dilga yaqin holda kuylangan.

Sevgi inson uchun eng ardoqli tuyg'u bo'lsa, andisha ham g'oyat qadrli tuyg'udir. Mazkur she'rning lirik qahramoni ham kimgadir ko'ngil bergan, ammo buni oshkor eta olmagan. U hayotda hamisha nimanidir, kimnidir kutib yashagan. Undagi oq sochlar, ajinlar bundan guvohlik bermoqda. Biroq... U chinakam oshiqlarga xos ravishda ishqini ta'na qilmaydi. Toki ma'shuqqa ozor yetmasin. Axir o'rtada bor: yillar, andisha va oshkor etilmagan muhabbat...

Muhabbat va rashk. Ikkisi egiz tushunchalar. Sababi biri ikkinchisisiz mavjud bo'la olmaydi. Inson o'z sevganini dunyoda hamma-hammadan - hatto oy-u yulduzlardan, gul-u giyohlardan, bahor-u yozlardan qizg'onadi. Oshiq ma'shuqasini o'z qalbi qadar yaqin ko'radi. Qalbsiz yashab bo'lmagani kabi mahbubasidan ham yiroq hayot kechirishni tasavvur eta olmaydi. U butun borlig'i bilan sevgilisiga qarata: "Sen faqat menikisan! Men seni hech kimga bermayman!" deydi...

Ushbu she'rda insonning yurak qatlarida bo'ladigan, hatto eng yaqin do'stga ham aytish, tushuntirish imkonsiz bo'lgan hislar juda ta'sirchan va sof holda ifoda etilgan. Alloh qaysidir bandasiga ulkan dard - shoirlik qismatini berar ekan, unga shu dardni ko'tara oluvchi ulkan yurak ham beradi. Binobarin, bunday ulkan yurak bilan inson kichikkina qishloqqa sig'maydi. U bu yerdan ketishga majbur. Ammo qayerga bormasin, dasht - vatani unga hamisha hamrohlik qiladi...

Inson ona zamindagi eng mukarram va ayni chog'da eng ojiz xilqat. Negaki har qanday inson mehrga tashna. Nafaqat hech kimi yo'q, g'arib-bechoralar, balki shon-shuhratdan boshi osmonga yetgan mashhur zotlar ham chin qalbdan samimiy aytilgan ikki og'izgina shirin so'zga muhtoj. Soxtaliklar va sun'iyliklar urchigan bu zamonda tabiiylik, samimiyat anqoning urug'i go'yo. Hamma uni izlaydi, hamma unga talpinadi...

Usmon Azim she'riyatida balladalar alohida o'rin tutadi. Ammo ushbu ballada o'z nomiga mos ravishda o'z beshafqatligi bilan ajralib turadi. U beshafqat hayotning beshafqat manzarasi haqida. To'y. O'rtada raqqosa muqom qilmoqda. Hayo, or, nomus, sharm bu manzilga begona. Faqat ichkilikbozlik, pul, qo'shiq, soxta noz-u ishvalar. Agar ayol kishi erkak zotining nomusi bo'lsa, ushbu jirkanch bozorda nomusni pulga sotayotgan raqqosaga "To'xta!" deyuvchi biror-bir erkak topilmaydi...

Beayb Parvardigor. Hammamiz ham gunohkor bandamiz. Hech bir kishi illatdan xoli emas. Kimdir - o'g'ri, kimdir - poraxo'r, ...Biroq dunyodagi eng katta illatlardan biri - bu loqaydlikdir. Do'stdan qo'rqma - nari borsa, seni sotadi, dushmandan qo'rqma - nari borsa, seni o'ldiradi, ammo loqayd insondan qo'rq, deydilar. Ular zohiran hech qanday yomonlik qilmaganday ko'rinsalar-da, botinan atrofda bo'layotgan xunrezliklarga befarqliklari bilan katta fojialarga sababchi bo'ladilar. Ushbu falsafiy she'rda ana shu hayot haqiqati yoritilgan.

Shoirlar dunyoni o'zgacha ko'radi, ular boshqalarga o'xshamaydi, deydilar. Darhaqiqat, shunday. Sababi ularda olamning ko'zga ko'rinmas sir-asrorlarini-da ko'ra oluvchi ko'z, boshqalar dardini ham his qila oluvchi qalb, hayot ma'nosi va yashamoq mohiyati haqida mulohaza qila oluvchi uyg'oq idrok mavjud. Biroq buncha fazilatlarni o'zida jamlab yashashning o'zi bo'lmaydi. Shoirlik - o'ta mas'uliyatli va sharafli ish. U qalbga she'riyat pichog'ini sanchib yashamoqdir.

Butun borliq mo'jiza. Tabiat o'z bag'riga ne-ne sinoatlarni berkitmagan deysiz. Har yil unda qanchadan qancha gul-u giyoh unib-sunadi, fasllar almashadi, kecha kumush qor bag'rida sokin orom olgan tog'-u toshlar bugun yana gullarga burkanadi. Har yil soyda qanchadan qancha suvlar oqib o'tadi. Bularning bari behikmat-behuda emas. Ularning barchasi o'zgarmas qoidaga - Oliy Qonunga bo'ysunadi.

Har bir odam baxtli bo'lishni orzu qiladi. Ammo u o'zi o'ylagan ko'p narsaga erisha olmaydi. So'ngra men ko'rmagan baxtni bolam ko'rsin deydi. Biroq u ham odam... Odamzot esa bu dunyoga baxtli bo'lish uchun kelmaydi. U ushbu imtihon olamiga sinovlardan o'tmoq uchun keladi. Ana shu oddiygina hayot qonunidan bexabar inson esa bir umr baxt izlaydi va dunyoning ma'nosini chaqolmay o'tadi...

Shoir xalqi juda ta'sirchan, juda hassos bo'ladi. Ular bu dunyoning baland-u pastliklari aro kezib, bir so'z izlashadi. Bir so'zki, yuragini tarjima etmoqqa qodir bo'lsa. Bir so'zki, hislari zalvorini ko'tarsa. Bir so'zki, o'ziga butun dunyoni jo etsa. Kimdir quyosh, kimdir yulduzga maftun bo'lib, baytlar bitgan bir damda bizning lirik qahramon nechundir yerni tanlaydi. Nega? Buni uning o'zi shunday izohlaydi...

Hayot juda go'zal. Yashamoq zavqli. Har bir nihoyaning ibtidosi bor. Qish qahratonidan so'ng bahor quyoshining zarrin yog'dusi olamni munavvar etib, dillarga hayot zavqini qaytaradi. Borliq nurlarga, gullarga va ko'm-ko'k maysalarga to'ladi. Maysalar qatida hayot toshadi. Maysalar bomba o'pqonlari-yu yong'in bo'lgan joylarni ham chetlab o'tmaydi. Borliqning barcha ayblarini yopib, odamlarga dunyoni yanada go'zal ko'rsatadi...

XX asr. Qanchadan qancha kashfiyotlar, qanchadan qancha ixtirolar, qanchadan qancha o'zgarishlar davri! XX asr. Qanchadan qancha yovuzliklar, qanchadan qancha qonxo'rliklar, qanchadan qancha xunrezliklar davri. Bu asr katta taraqqiyot va tanazzul olib keldi insoniyatga. Insoniyat bu davrda juda ko'p narsa topdi va yo'qotdi. Ushbu she'r o'tgan asrning butun saodati va fojiasini ko'rsatib beruvchi yorqin ko'zgudir.

Ayol baxt nimada? Zeb-u ziynatdami? Shon-u shuhratda? Yuksak unvondami? Olqishlardami? Yo’q! Ayol baxti o’z sevgan yorining mehrini his qilmoqlikdadir. Ko’pincha erkak zoti ayolimga hamma narsani muhayyo qilib bersam ham, nega ko’ngli to’lmaydi, unga nima yetishmaydi o’zi, deb xunob bo’lib yuradi. Aslida ayolga ko’p narsa kerakmas. Ayollar dilidagi eng aziz tilak: “Menga mehr ko’rgaz, mehribonlik qil”…

Alla o’zi aslida bolani uxlatish uchun aytiladigan onalar qo’shig’i. Unda ona qalbining nolalari aks etadi. Bolaning murg’ak qalbida mehr-muhabbat hislari alla orqali yuksaladi. Biroq ushbu she’rda lirik qahramon o’z bolasiga uxlatuvchi emas, uyg’otuvchi alla aytishni orzu qiladi. Nima uchun? Buni she’rni o’qigach bilib olishingiz mumkin.

Biz vatan haqida yozilgan ko’plab bir-biriga o’xshash, siyqa satrlardan zerikkanmiz. Ba’zi shoirlarning vatan haqida ham she’r yozib qo’yishim kerak deya zo’rma-zo’rakilik bilan bitgan she’rlari tufayli bu mavzudagi she’rlarga ishtiyoq susaygan. Chunki soxtalik bilan aytilgan kalom hech qachon dillarga yetib bormaydi. Biroq ushbu she’rda shoira vatanni shunchalar samimiy tarannum etadiki, uni o’qir ekansiz, bu so’zlar yuragingizning tub-tubiga yo’l olganini tuyasiz.

Topmoq va yo’qotmoq. Hayotning eng oddiy, eng jo’n qonuni. Topmoq shirin, yo’qotmoq achchiq. Topsak suyunamiz, yo’qotsak kuyunamiz. Ammo faqat kamdan kam insonlargina har narsada bir hikmat borligini anglab yetadilar. Agar siz ham bu hikmatni bilmoqni istasangiz, mazkur she’rni mutolaa qiling.

Baxt va armonning mezoni mavjudmi? Kim baxtli va kim baxtsiz ekanini bexato topa oluvchi kishi ham bormikan dunyoda? Axir har bir inson ochilmagan kitob, javobi topilmagan jumboq. Ko’pincha biz baxtiyor deb havas qilgan odamlarning hayoti armonlarga belangan, umri to’la gul deganimizning yo’li to’la tikan, boshidan nur yog’ilib yashayapti deganimizning dilidan qon sizib yashayotgan bo’ladi. Demak, insonning asl haqiqatlarini yolg’iz Alloh, keyin esa bandaning yolg’iz o’zi biladi…

Ayriliq. Poyonsiz dard, cheksiz iztirob. Biroq ko’pincha oshiq ko’ngil buni qabul qilolmaydi va shu bois yordan judolik azoblarini tan olmaydi. To’g’rirog’i, u boshqalarga bu holni “yaxshi bo’ldi” deb izohlar ekan, bunga ko’proq o’zini ishontirgisi keladi. Ammo uning har bir kalomi ostida beadad g’am, tabassumi ortida ko’zyoshi yashiringan bo’ladi.

Oshiq uchun ma'shuq eng yuksak xilqatdir. Oshiq o'zi ko'ngil qo'ygan insonini xayolan muhabbatining yuksak cho'qqisiga olib chiqib qo'yib, o'zi asta uing poyiga yiqilib, izlarini ko'zlariga surtadi. Chinakam oshiq ma'shuqning visoliga yetishni o'ylamaydi, negaki u o'zini bu baxtga munosib emas deb biladi. U uchun shunday buyuk zotning - Yorning bu dunyoda borligining o'zi buyuk baxt. Ushbu she'r ham ana shunday chinakam oshiqning ko'ngil oynasidir.

Muhabbat qanchalar totli azob! Muhabbat qanchalar dardli saodat! Sevmoq og'riq, sog'inmoq g'am, hislarni dilda pinhon tutmoq azob, ishqdan bebahra dillar malomatiga sabr qilmoq mashaqqat, sevgan insonini yo'qotib qo'yishdan qo'rqib yashash dard, ayriliq azobiga bardosh bermoq, kelishiga umid juda oz bo'lgan insonning yo'llariga butun umr ko'z tikib o'tmoq, u bilan xayolan gaplashmoq nima ekanligini faqat bu hisni tuygan kishilargina anglay oladi... Mazkur she'rda ham yori bilan xayolan suhbat qurayotgan ayolning dilidagi dardli savollar aks etgan.

Shubhasiz, barcha maxluqotlar ichida inson eng aziz va mukarram zotdir. Ammo bu mukarramlikning yuki ham o'ziga munosib ravishda katta, sinovlari ham boshqalarnikidan og'irroq. Shu bois ba'zida inson hayotida shunday hollar ham bo'ladiki, u boshqa mavjudotlarga havas qiladi. Agar bu yorug' dunyoda inson bo'lib emas, oddiy bir maysa yoxud shamol bo'lib yaralganimda, balki qismatim o'zgacharoq bo'larmidi degan o'ylarga boradi. Mazkur she'r ana shu oniy hissiyotning satrlarga muhrlangan tasviridir.

Oshiq inson uchun hamma narsa - bu ishq. Ishq - bu hamma narsa. Oshiqning dardi ham, baxti ham, sevinchi ham, qayg'usi ham, o'ngi ham, tushi ham, hayoti ham, xayoli ham Ishq. U ishq bilan nafas oladi, u ishq bilan tirik. Shu sabab u o'z borlig'ini va bu dunyoda borligini ishqdan ayri tasavvur eta olmaydi. Ushbu she'rda ham aynan oshiq yurakning ko'ngil rozlari qalamga olingan.