Sahifa yuklanmoqda . . .
Mard - Asarlar - mard so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Ortimdan tupurar menga zamonam, Chippakka chiqmoqda kori mardonam, Jon chiqa boshladi, nima gap desam, Dedi: “Netay, xarob bo’lmoqda xonam?”
O’lsam, tuprog’imni gum qiling, mayli, Mardumga ibrati shum qiling, mayli, Xokimni may bilan qorib, loy qilib, Xum boshiga g’isht yo xum qiling, mayli.
Tana-to‘shi qotmadan kelgan, bo‘y-basti, qad-qomati mirzaterakday tik; chollikdan-dollikdan, behollikdan so‘z ochsangiz, hali-beri qariyalikni bo‘yniga oladigan ahmoq yo‘q, deya ilmoqli savolingizni o‘zingizga chalpak qilib yopishtirib qo‘yadigan chapaniroq, ayni choqda tanti, yuzlari hamon Baxmalning “besh yulduz” olmasiday tiniq To‘lanboy otaning yoshi yetmishga tutashib qolganiga qaramay, sovitilgan otday! Kunba-kun yasharib borayotganiga ayrim uzangi-yo‘ldoshlari havas qilsa, boshqalari hasad qilib qo‘yarlar.
Jismimda jon borligin dardim aytar, Yaratgan der: "Haq so'zni mardim aytar", Kimligimni el ichra qadrim aytar, Har bandaning qanoti qayrilmasin, Umrin bersin, baxtidan ayrilmasin. Yomg'iri yo'q bulutni bulut demang, Qanot kergan quzg'unni burgut demang, Ko'ngil ko'rki - ishq dardin unut demang, Oshiq bo'lsa, ohidan ayrilmasin, Osmon bo'lsa, mohidan ayrilmasin...
Ushbu she'r hazilomuz ruhda bo'lib, unda shahardan o'ziga qo'nim topgan qishloqlik shoir yigitning kechinmalari nozik yumor bilan ifodalangan. May oxirlab, o'rim davri boshlansa-da, lirik qahramon qishloqqa qaytmay, shahardan turib, dehqon sha'nini olqishlovchi she'rlar bitishni afzal ko'radi. Ammo uning qalbi shunchalar sodda va beg'uborki, u o'z qilmishidan o'zi uyaladi, ko'chadagi har bir yo'lovchi unga ta'nali nigoh bilan boqayotganday tuyuladi...
Usmon Azim uchun shoirlik kasb emas. U shoir zimmasida juda katta mas'uliyat bor deb hisoblaydi. Uning nazarida, shoirning vazifasi faqat uch-to'rt so'zni qofiyalab qo'yish, bir-ikki kitob chop ettirishdan iborat emas. Shoir butun dunyoning dardini terib ketmog'i lozim. U bir daqiqaga bo'lsin, o'z jonini, huzur-halovatini o'ylashga haqqi yo'q. Shoir bu dunyo uchun butun dunyo ahlini uyg'otishga qodir bo'lgan bir qo'shiq berishi lozim. Shundagina u shoir degan nomga munosib bo'ladi.
Ushbu she'rda buyuk bir muhabbat tarixi yoritilgan. Ayol muhabbati... Qalbidagi ishq to'fonini, yuragidagi ishq otashini barchadan yashirgan, hatto yorning o'zidan ham pinhon tutgan ayolning matonat va sabotga yo'g'rilgan pokiza tuyg'ulari bilan tanishar ekansiz, beixtiyor muallif qalbiga qalban yaqinlik tuyasiz. Mayda tashvishlarga ko'milib yashayotganimiz bu dunyoda ana shunday buyuk dardlar yukini ko'tarib jimgina yashayotgan odamlar borligiga iqror bo'lasiz.
O‘zbek xalqi dunyodagi eng qadimgi xalqlardan biri sanaladi. Va bu xalq tarixda misli ko‘rilmagan hodisalarni boshdan kechirgan. Xalqimiz bamisli samandardek barcha sinovlardan omon chiqdi, sharaf bilan chiqdi. Guruch kurmaksiz bo‘lmaganidek, yov kelganda o‘zini chetga olgan, joni shirinlik qilib sha’nidan kechgan, hatto do‘stlarini sotgan kimsalarni ham, afsuski, tarix yoddan chiqarmaydi. Ularning kirdikorlari tufayli yurtning «ado bo‘lmas armonlari, toshlarni yig‘latgan dostonlari» paydo bo‘ldi...
Baxt tushunchasini har kim har xil anglaydi. Jumladan, ushbu she'r qahramoni ham unga o'ziga xos - jiddiy yondashadi. Uning ko‘nglini hayotning mayda-chuyda ho-yu havaslari, o‘tkinchi manfaatlari armonga to‘ldirolmaydi. Bu lirik qahramon o‘ziga hayotda nihoyatda katta talablar qo‘yadi. O‘sha talablarga loyiq bo‘lolmaslik uni xavotirga soladi, cho‘chisa shundan cho‘chiydi...
G'.G'ulom bu she'rda «o‘zbek otasi»ning bo‘rtma, umumiy, hamma uchun tanish, yaxlit siymosini aks ettirgan. Unda otalarimizga xos bo‘lgan jamiki fazilatlar o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ularning samimiyligi, jonsarakligi, har doim ham oshkor qilinavermaydigan farzandga mehr-u muhabbati, kuzatuvchanligi, tantiligi, andishasi... barcha-barchasi shu she’rda namoyon bo‘ladi.
Mazkur she’r Ogahiyning mashhur “Bo’lmasa bo’lmasin netay” radifli g’azaliga hamohang tarzda yozilgan bo’lishiga qaramay, undagi oshiq holati tamomila o’zgacha: U yorining kelmaganidan azoblanmaydi, aksincha suyunadi. Nega? Buni g’azalni o’qigach, bilib olasiz.
Ushbu g’azal Fuzuliy she’riyatining yuksak cho’qqilaridan biridir. Unda Alloh jamoliga chin dildan intilgan oshiq holati butun shiddati, to’foni, harorati bilan berilgan. Darhaqiqat, vasl beradigan shifoning qadrini hajr sababli bemor bo’lgan oshiqdan, zavq-shavqning tiniqligi va shirinligini yor diydoriga tashna odamdan so’ramoq kerak.
Tarji’band Muhammad Alixonga shikoyat shaklida yozilgan. Og’izdan-og’izga o’tib kelgan ma’lumotlarga qaraganda, Uvaysiy Qo’qonda Nodirabegim in’om etgan hovlida yashab turganida, Qashqardan kelgan Hasan degan uysiz baqqolga omonatga joy beradi. Biroq u ko’p o’tmay, tovlamachilik yo’li bilan ushbu hovlini o’ziniki qilib olishga erishadi...
Ushbu g'azalda odamlar nokomilligidan, nafs manfaati yo’lidagi qilmishlari sabab pokiza tuyg’ular ularni tark etganligidan ozorlangan ezgu qalb egasining sezimlari aks etadi.
So‘fiy shoirlarni ilohiy ishq kuychilari deyishadi. Lekin ishqni kuylashda har bir shoirning o‘z yo‘li, ovozi, o‘zgachaligi bor. Ahmad Yassaviy ishqi ilohiyni rasmiy shariat doirasidan uzoqlashmagan holda sharh etadi. Navoiy ishqni mushohada qiladi, har qanday yonish-kuyishlarda ham o‘ychanlik, bosiqlik unga xos. Mashrab esa ko‘nglidagi ishq olovi qanday bo‘lsa, uni shundayligicha she’rga ag‘daradi. Ollohga bo‘lgan muhabbatini ochiq izhor etadi. Quyidagi g'azal ham Mashrabning hayoti bayonnomasi deyish mumkin.
Turdining uch baytdangina iborat «Turdiman» radifli g‘azali hasbi hol — o‘z ahvolini bayon etish tarzida yaratilgan. Unda ma’lum darajada shoirning taqdiri, kechmishlari aks etgan deyish mumkin.
Ushbu g'azal adabiyotimiz tarixidagi xalqni milliy birlikka chaqirgan, o‘zaro tenglikka da’vat etgan, hududiy yaxlitlikni targ‘ib qilgan siyosiy ruhdagi birinchi she’r sifatida alohida e’tiborga molikdir. Unda shoirning o'tkir kinoyaviy tili va so'z qo'llash mahorati yaqqol ko'zga tashlanadi.