Sahifa yuklanmoqda . . .
Ahl - Asarlar - ahl so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Bolani qarg'amang, Duo qiling bolani. "It", "Eshak" deb so'kishga, Hayo qiling, bolani. Rosululloh derdilar, Yuzlaridan yog'ib nur: "Bolalar bu - jannatning Gul-u rayhonlaridir"...
Zuhd ahlin riyoga etdilar mahkum, Tanani etdilar jonidan mahrum, Boshimga xo’rozning tojisi kabi Arra qo’ysalar-da men quyaman xum.
Ey charx, gardishingdan emasman xursand, Ozod et, yarashmas menga hech bul bad, Nodon, noahilga gar karam qilsang, Men ham emasman-ku ahli donishmand?
Mazkur she’rda suyganiga yetolmagan lirik qahramonning ruhiy qiynoqlari badiiy aks topgan. Unda butun olomon bir taraf, oshiq yurak esa mutlaqo boshqa taraf. "Yashash kerak, sevish shart emas!" deb hisoblaydigan kimsalar uchun ishq va vafo to‘g‘risidagi gaplar deyarli hech narsani anglatmaydigan - «bekorchi safsata»dir. Ular jismning begona bo‘lishi ruhning begonalashuvini aslo anglatmasligini hech tan olgilari kelmaydi. Biroq she’rning lirik qahramoni uchun hayot qoidasi boshqacha: "Sevish kerak... yashash shart emas!"
Mazkur she'r falsafiy ruhda bitilgan bo'lib, unda shoir insonning hayotiga aslida nima xavf solishi haqida teran mulohaza yuritadi. Uning fikriga ko'ra, "Inson o'lmas biri birining o'lishiga bermasa yordam". Nega shunday? She'rni o'qigach, buni o'zingiz bilib olishingiz mumkin.
Ushbu g'azal muhabbatning go'zal bir madhi bo'lib, u qalbingizda go'zal hislar uyg'otishiga ishonamiz.
Bu she'r Abdulla Avloniyning ma’rifatparvarlikni targ‘ib etuvchi asarlaridan biri bo'lib, unda shoir maktabning ilm-madaniyat manbai ekaniga alohida e'tibor qaratadi.
Ushbu she'rda maktabning barcha ezgu jihatlari ulug'lanadi va shoir barchani maktabga borib, ilm olib, ma'rifatga yuzlanishga chorlaydi.
Navbahor-erta ko‘klam, borliqning endigina uyg‘ona boshlagan payti. Tabiatning shu palladagi ko‘rinishi shoirni hayajonga soladi, u poetik so‘z yordamida ko‘klamning tarovatli manzarasini chizadi. Lekin shoir uchun atrof go‘zalligining o‘zi kifoya emas. U shunday damlarda yaqin kishilar bilan bo‘lgisi keladi…
Bu she’r Komilning el orasida g‘oyat mashhur bo‘lib ketgan muxammaslaridan biridir. Unda olamda yordan o‘zga kimsani ko‘rmayotgan, ko‘rishni istamayotgan fidoyi oshiq holati juda samimiy va ishonarli ifoda ettirilgan. Oshiqqa ma’shuqaning barcha jihati mukammal, nuqsonsiz tuyuladi. U to‘g‘rida o‘ylagani sari mehri jo‘shib ketadi. Uning bu ruhiy holati o‘ta nazokat bilan she’r musiqasiga singdirilgan.
Mazkur g‘azalda shoirning ma’rifatdan, pokiza tuyg‘ulardan yiroq zamondoshlari haqidagi nadomatlari ifodalangan. Shoir baxillarga ezgulik haqida gapirib, ovora bo‘lmaslik lozimligini zo‘r anduh bilan qayd etadi.
Ushbu murabba’ adabiyot ixlosmandlari o’rtasida juda mashhur bo’lib, dastlabki misralardanoq chuqur dard, qayg’uli ohang kishini o’z og’ushiga oladi. Ammo aynan shu dard o’quvchini o’ziga maftun qiladi. Zero, dard insonlarni bir-biriga yaqinlashtiruvchi sehrli kuchga ega…
Ushbu g’azal Fuzuliy she’riyatining yuksak cho’qqilaridan biridir. Unda Alloh jamoliga chin dildan intilgan oshiq holati butun shiddati, to’foni, harorati bilan berilgan. Darhaqiqat, vasl beradigan shifoning qadrini hajr sababli bemor bo’lgan oshiqdan, zavq-shavqning tiniqligi va shirinligini yor diydoriga tashna odamdan so’ramoq kerak.
Mazkur tarji’band tasavvufiy mazmunga yo‘g‘rilgan ijtimoiy-falsafiy ruhdagi asardir. Tarji’bandda dunyo omonat binoga, bo‘yi, vafosi yo‘q gulshanga, jafokor tuban ayyoraga o‘xshatiladi va insonni unga ko‘ngil berib, aldanib qolmaslikka chaqiriladi.
Mazkur g'azal hasbi hol ruhida bo'lib, unda Uvaysiy o'z qalbining eng inja sirlarini qalamga olgan. Uni o'qish orqali siz shoiraning ko'ngil olamiga sayr etasiz.
Uvaysiyga qadar sevish va u haqda yozish ham asosan erkaklarga xos sifatlar deb qaralgandi. Uvaysiy ayolning gulday nozik qalbi tebranishlarini o’zbek adabiyotiga olib kirgan ijodkorlardandir. Ushbu g'azal ham ayol muhabbatining ifodasidir.
Mazkur asar hazrat Navoiy g'azaliga bitilgan muxammasdir. Munis hazrat Navoiyni o'ziga ulug' ustoz deb bilgan va butun hayoti davomida qalbida hazrat siymosiga chuqur hurmat va ehtirom saqlagan. Kimsan Navoiy asariga taxmis bog'lash ijodkordan anchayin katta iste'dod va mahoratga ega bo'lishni talab etadi. Munis mazkur muxammasni bitishi orqali o'z iste'dodining ko'lamini namoyish etdi.
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?! Dunyo - sinov maskani. To tirik ekan, odamzot Yorga yeta olmaydi. Biroq o'lim ham hali Yorga yetmoqqa kafolat emas. Yorga yetmoq uchun bu dunyo o'nqir-cho'nqirliklari uzra to'g'ri yo'lni - Yor dargohiga olib boruvchi yo'lni bexato topib, so'ng shu yo'ldan ilgari yurmoq lozim. Bu esa anchayin mashaqqatli va mas'uliyatli vazifa, har bir mo'minning insoniylik burchidir...
Ushbu g'azal adabiyotimiz tarixidagi xalqni milliy birlikka chaqirgan, o‘zaro tenglikka da’vat etgan, hududiy yaxlitlikni targ‘ib qilgan siyosiy ruhdagi birinchi she’r sifatida alohida e’tiborga molikdir. Unda shoirning o'tkir kinoyaviy tili va so'z qo'llash mahorati yaqqol ko'zga tashlanadi.
Turdining bor-yo’g’i uch baytdan iborat ixchamgina bu g’azali ishqiy-falsafiy mavzuda bitilgan. G'azal matnini hozirgi tilimizga tabdil qilsak, quyidagi ma'no chiqadi: "Ko’ngil bezagi bo’lgan bu sho’x go’zal shiddatli (turkona) yurish qilib keldi. Yor ko’zining bir cheti bilan ko’ngul mamlakatini talon-taroj etdi, bosib oldi. Tuproqda gul emas, jon unsa ajablanmang, zero, bu shahlo ko’zlar qanchadan-qancha sarvqomat go’zallarni yerga kirgizmadi. Tong yoqasini yirtmaguncha, quyosh paydo bo’lmaganidek, har qayerda ham g’amning do’sti dili g’amdan pora bo’lgan do’stni istaydi".
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, o‘tgan zamonda bir podsho bor ekan. Uning bir qizi bor ekan. Nihoyatda sohibjamol, go‘zallikda tengi yo‘q, aqlli, hushyor qiz ekan. Uni kim bir marta ko‘rsa, yana bir ko‘rsam, deb orzu qilar ekan. Oti ham o‘ziga yarashgan Qamarxon ekan. Podsho qizini o‘g‘lidan ortiq ko‘rar ekan. O‘q otish, nayza sanchish, qilich urishda bu qizga barobar keladigan kishi yo‘q ekan...
Har bir inson hayoti bir hikoya va u har qanday buyuk yozuvchining hikoyalaridan ko'ra qiziqroqdir. Sababi hikoyalar ko'pincha muallif tomonidan o'ylab topilgan bo'ladi. Inson taqdiri esa Alloh tomonidan bitilgan. Shu bois har bir inson taqdiri betakror. Ushbu asarda ham hech kim e'tibor bermaydigan oddiygina bir insonning hayratomuz taqdiri hikoya qilinadi.