Sahifa yuklanmoqda . . .
Navoiy - Asarlar - navoiy so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Qudratingdan yaraldi olam, Yetti kunda yo‘qdan qilding bor. Darig‘ tutma mehringni mendan, So‘zsiz qoldim. Tangrim, so‘z yubor.
Ketmang dedi, uzoq yalindi. Men o‘zimni soldim lohasga. Yuragimning yarmi tilindi. Va o‘zimni irg‘itdim pastga.
“Mukammal asarlar to‘plami”ning mundarijasi quyidagicha: I tom. «Badoyi’ ul-bidoya», devon. II tom. «Navodir un-nihoya», devon. Birinchi devon tarkibiga barcha lirik janrlardagi asarlar kiritilgan; ammo asosiy qismi g‘azallardir. Ikkinchi devon faqat g‘azallardan tuzilgan. Bu devonlar birinchi marta nashr qilinmoqda.
Hazrat Navoiy o'zining o'lmas asarlari bilan o'zbek adabiyoti bo'stonida hamisha barhayotdir. Uning har bir baytida kelajak avlodlar uchun ming-ming ibrat va hikmat mujassamligi sabab bu noyob ma'naviy xazina asrlar shiddatini ko'zga ilmaydi. Shu bois hazrat asarlarini mutolaa qilib, undagi teran mazmunni anglash va dilga jo etib yashash har bir farzandning sharafli burchidir. Ushbu she'r ham buyuk mutafakkir madhiga bag'ishlanadi.
Muhammad Yusufning «Vatanim» she’rida vatanga muhabbat hissi juda samimiy va sodda ifoda etilgan. Shoirning ona yurtdan tuygan mehri xuddi singilning, onaning mehridek iliq, u bir aka bo‘lib, bir o‘g‘il bo‘lib, bu mehrga javob bergisi, agar shu yurt «o‘g‘lim» deya unga mushtoq bo‘lsa, har qanday mushkulot qarshisiga chiqqisi, kelgusi padarkushlardan kelajak ulug‘beklarini pana qilib quchgisi keladi...
She'rda o'zbek millati vakillari uchun hazrat Navoiyni o'qish zarurati borasida so'z boradi. Darhaqiqat, hazrat Navoiy asarlari bizga iymon-e'tiqod, or-nomus, vafo-sadoqat, hayo-yu iffat, ishq-u oshiqlikdan saboq beradi. Modomiki, ajdodlari ma'rifatga oshno el farzandlari ulardan bebahra ekan, bu katta kulfat. Shu bois hazrat Navoiy hikmatlaridan ta'lim olmoq bizning burchimizdir.
Mazkur ruboiy Munisning hazrat Navoiyga qanchalik ixlos qo'yganligini ko'rsatadi. Unda shoir Navoiy dahosini o'ziga pir deb bilishini aytar ekan, nozik so'z o'yinidan foydalanib, "Bu Shermuhammad, ul Alisherdurur" deya o'z ismining ham hazrat ismiga hamohang ekanini fahr bilan ko'rsatadi.
Mazkur asar ham mutafakkir shoirning eng go’zal g’azallaridan biri bo'lib,unda inson ruhiy holatlari nozikligi, sirliligi tashqi dunyo va odam surati bilan uyg’unlikda g’oyat nozik tasvirlangan. She’rda boshdan-oyoq ranglar jilva qiladi. Shoir tanlagan uch rang: qizil, sariq, yashil - o’zining barcha tovlanishlari bilan namoyon bo’ladi. Tabiatdagi oddiy rang-tusni anglatishdan ijtimoiy, hatto siyosiy ohanglarni ifodalashgacha ko’tariladi. Shoir butun borliqda shu uch rangni ko’radi. Va olamni shu ranglar vositasida ko’rsatadi.
Mazkur g’azal ishqiy mavzuda. Unda iztirob va tasalli ajib bir uyg’unlikda tasvirlangan. She’r an’anaviy, oshiqning ma’shuqaga dil izhori bilan boshlanadi: oshiq-yor husnini ko’rishga zor. U ishq deb atalgan dardga mubtalo bo’lgan. Shu sababli, u yor bilan oshno bo’lgan kunni «balolig’» kun deb hisoblaydi...
Ushbu g'azal hazrat Navoiyning mashhur g'azallaridan bo'lib, u go'zal tasvir bilan boshlanadi: "Kecha kelaman deb va'da berib ketgan yor va'dasiga vafo etib kelmadi Shu kecha mening ko'zlarimga ham tong otguncha uyqu kelmadi. Har lahza uning yo'liga chiqib termulaverib, jon og'zimga keldi-yu, o'sha yomon xulqli sho'x go'zal kelmadi"...
Hazrat Navoiy iste'dodining ilk namunalaridan bo'lgan ushbu g'azal mavlono Lutfiyning lutfiga sazovor bo'lgan va she'riyat maydonida g'azal mulkining sultoni paydo bo'lganidan darak bergan edi. G'azal benihoya go'zal o'xshatish bilan boshlanadi: "Yorim yuzlarini yopar ekan, mening ko'zlarimdan har lahza yosh sochiladi, bu go'yo quyosh g'oyib bo'lgach, osmonda yulduzlar paydo bo'lishiga o'xshaydi".
Ko'ngil naqadar nozik va nafis xilqat. Mazkur g'azal yordan ayri ko'ngilning iztiroblari ta'rifiga bag'ishlangan. Ifoda baytma-bayt kuchayib borar ekan, o'quvchi hijron azobining naqadar tubsiz ekanini chuqur his etib boradi va "hajrdin dardi va lekin vasldin darmon yo‘q" oshiqning yurak sirlariga sirdosh tutinadi.
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, o‘tgan zamonda bir podsho bor ekan. Uning bir qizi bor ekan. Nihoyatda sohibjamol, go‘zallikda tengi yo‘q, aqlli, hushyor qiz ekan. Uni kim bir marta ko‘rsa, yana bir ko‘rsam, deb orzu qilar ekan. Oti ham o‘ziga yarashgan Qamarxon ekan. Podsho qizini o‘g‘lidan ortiq ko‘rar ekan. O‘q otish, nayza sanchish, qilich urishda bu qizga barobar keladigan kishi yo‘q ekan...