Sahifa yuklanmoqda . . .
Din - Asarlar - din so'zi ishtirok etgan barcha asarlar
Oloviddin istirohat bog‘idan o‘tib borayotgan mahali ulkan eman tagida yotgan eski chiroqni ko‘rib qoldi. Bolakay chiroqni olib, uning naqshlarini tomosha qilgan bo‘ldi. So‘ng, ancha xira tortgan joyini yaxshiroq ko‘rish uchun kaftida artdi.
Kechti umrum naqdi g‘aflat birla nodonlig‘da hayf, Qolg‘ani sarf o‘ldi anduh-u pushaymonlig‘da hayf. Jong‘a bir dushvorlig‘ qo‘ymay riyozat ranjidin, Sarf bo‘ldi naqdi avqotim tan osonlig‘da hayf.
Ey sabo, holim borib sarvi xiromonimg‘a ayt, Yig‘larimning shiddatin gulbargi xandonimg‘a ayt. Buki aning ahd-u paymonig‘a men o‘lsam dag‘i, Yaxshi fursat topsang, ul bad ahd-u paymonimg‘a ayt.
Er dedi, xotiniga Gazeta o‘qib turib: -Arab bo'lib qolmapmiz, Yaxshiyam xudo urib. Qara,bu vahshiylarni, Shunaqayam bo‘larkan. Qiz tug‘ilsa chaqaloq, Yerni kovlab ko‘markan...
Hijron og'ir. Visol rohatbaxsh. Ammo bir necha soniyadan so'ng hijron kelishi kutilayotgan damlardagi visol-chi? Bu baxtmi yo dard? Azobmi yo rohat? Tun. Yomg'ir mayda-maydalab yog'moqda. Oshiq yuragi ham tilka-pora. So'nggi tun. Visolning so'nggi damlari. Tong ularni ajratishi muqarrar. Ammo ular hozircha birga... Tong otgach ularni qanday taqdir kutib turibdi? She'r ana shu dardli o'ylarning otashin ifodasi yanglig' dunyoga kelgan.
Bulut — bu yomg‘ir darakchisi. Osmonda bulut paydo bo‘lishi bilan barchaning xayolidan yomg‘ir yog‘adi degan fikr o‘tadi. Shunga yarasha taraddud va ehtiyot choralari ko‘riladi. Albatta, bemavrid yomg‘ir yog‘sa, kayfiyat buziladi, ko‘ngil g‘ash tortadi. Bu, odatda, qop-qora bulut butun osmonni qoplab, kunni tundek qorong‘ilikka chulg‘agan damlarda bo‘ladi. Ammo shoirning qo‘liga qalam tutqizgan bu tabiat hodisasi yorug‘lik, to‘kinlik belgisi...
Siz har kecha ko‘radigan oy va uning nurlari, bahor chog‘i gullagan bodomning oydin kechadagi suratini shoir oddiy so‘zlar bilan qanday chizganini ko'rishni istasangiz, imkoniyatni qo'ldan boy bermang...
Zavqiy 1905-yilning avji yozida savdo bilan shug‘ullanib o‘zgalarning haqiga xiyonat qiladigan qirq olti nafar baloxo‘rni fosh etib bitilgan «Hajvi ahli rasta» she’rini maxsus qog‘ozga katta harflar bilan yozib, Mo‘ymarak ataluvchi saylgohning eng gavjum joyidagi terakka ilib qo‘yadi. She’rda haromdan hazar qilmaydigan savdogar, boy va sudxo‘rlar ochiqchasiga o‘rinli tanqid qilingan va mahorat bilan kulgiga olingan edi…
Uvaysiyga qadar sevish va u haqda yozish ham asosan erkaklarga xos sifatlar deb qaralgandi. Uvaysiy ayolning gulday nozik qalbi tebranishlarini o’zbek adabiyotiga olib kirgan ijodkorlardandir. Ushbu g'azal ham ayol muhabbatining ifodasidir.
Ushbu g'azalning o'ziga xosligi shundaki, u ishq quvvatining cheksizligini madh etish yo’sinida borib, maqta’ga kelganda yorning tengsiz go’zalligi va oshiqning unga bo’lgan cheksiz muhabbatining oshkor bo’lmasligi tilagi bilan yakunlanadi. Ya’ni odamning ko’ngliga tegishli tuyg’ular ko’ngil kabi pinhon bo’lgani ma'qul.
Ushbu asar Boburning ruboiychilik mahoratini yorqin ifoda etuvchi ruboiylardan biridir. Keyingi satr oldingisining oqibati, avvalgi misra ortdagilar uchun sabab bo’lib kelgan bu ruboiyda so’zlar o’ta oz bo’lishiga qaramay, hislar talashi, tuyg’ular jilvasi namoyon bo’ladi.
Ushbu g'azal hazrat Navoiyning mashhur g'azallaridan bo'lib, u go'zal tasvir bilan boshlanadi: "Kecha kelaman deb va'da berib ketgan yor va'dasiga vafo etib kelmadi Shu kecha mening ko'zlarimga ham tong otguncha uyqu kelmadi. Har lahza uning yo'liga chiqib termulaverib, jon og'zimga keldi-yu, o'sha yomon xulqli sho'x go'zal kelmadi"...
Hazrat Navoiy iste'dodining ilk namunalaridan bo'lgan ushbu g'azal mavlono Lutfiyning lutfiga sazovor bo'lgan va she'riyat maydonida g'azal mulkining sultoni paydo bo'lganidan darak bergan edi. G'azal benihoya go'zal o'xshatish bilan boshlanadi: "Yorim yuzlarini yopar ekan, mening ko'zlarimdan har lahza yosh sochiladi, bu go'yo quyosh g'oyib bo'lgach, osmonda yulduzlar paydo bo'lishiga o'xshaydi".
Mazkur g’azalda shoirning shaxsiy kechinmalari kutilmaganda ijtimoiy xususiyat kasb etadi. U befavo yordan shikoyat qila turib, birdaniga umumlashma xulosa chiqarishga, hayotning adolatsizligini baralla aytishga tutinadi. Odatda, ma’shuqadan yozg’irilmaydi. Oshiqlik odobi ham, solikning sadoqati ham shuni taqozo qiladi. Lekin har qanday sabr-toqatning ham chegarasi borligi chin bo’lsa kerakki, shoir kimnidir «nodon» degan yorliq bilan siylaydi. Ehtimol, bu sifat yor qoshidan joy olgan raqibga atalgandir, ehtimol ma’shuqaga? Har holda shoir shaxsiy dardini she’ridan umumlashtiruvchi xulosa chiqarishning vositasiga aylantiradi.
Bir kuni tulkiboy changalzorda ovqat qidirib yurib, bir angishvona topib olibdi. Tulkiboy yurib-yurib bir kampirning uyiga kelib qolibdi. Kampirni ko‘rib: "Ona, senga shu angishvonani ertagacha qoldirib ketaman, ertalab kelib olaman", — deb chiqib ketibdi. O’zi eshikning tirqishidan kampirning angishvonani qayerga qo‘yganini ko‘rib olibdi. Tulkiboy kampir uxlagandan keyin...
Hikoya oydin kechalarning birida Zaynab kampirning cho'chib uyg'onishi tasviri bilan boshlanadi. Hamma tinch va xotirjam uyquga tolgan bir mahalda kimdir o'ksinib-o'ksinib yig'lar edi. Qora tun qo'ynida orom topa bilmagan insonning kim ekanligi haqida xayol qilgan kampir to'satdan yig'layotgan insonning o'z kelini ekanligini bilib qoladi. Yosh kelinchakni tun o'rtasida yig'lashga nima majbur qildi?