Sahifa yuklanmoqda . . .
Hikoyalar - Ushbu to'plamdan o'zbek va jahon hikoyalarining eng sara namunalari o'rin olgan. Bu yerda siz fransuz, ingliz, nemis, rus, hind, eron va amerika hikoyalarini o'zbek tilida o'qish imkoniyatiga egasiz.
Xudo “Ol, qulim!” deb turgan ekanmi, Ikrom kompyuter dasturchilari tanlovida yutib chiqdi-yu, Yevropa mamlakatlardan biriga sayohat yo‘llanmasiga ega bo‘ldi! Borish-kelish, yashash, ovqatlanish, qo‘yingki, hamma xarajatlar tashkilotchilar zimmasida ekan!
5-sinf o‘quvchilari jismoniy tarbiya darsida yuz metrga yugurish sinovidan o‘tadigan bo‘lishdi. Mamasoli aka bolalarni stadionga olib chiqdi. “Start” deb yozilgan chiziqqa to‘rt o‘quvchi qo‘yildi. Ularning orasida sinf chopag‘oni Nosir ham bor edi.
Ko‘kda suzib yurgan o‘zga sayyoraliklarning uchar likopchasi shiddat bilan uchib kelib shahar hovlilardan biriga qo‘ndi. Likopchadan tushgan o‘zga sayyoralik atrofga alangladi va qo‘lidagi pult tugmachasini bosib, uchar likopchasini ko‘rinmas holga keltirganidan so‘ng asta qadam tashlab, xonalardan biriga kirdi. Xonada esa bizning qahramonimiz, 12 yoshlardagi Abdurayim polvon dushmanlar bilan ayovsiz jang olib bormoqda edi. Kompyuterda, albatta. O‘zga sayyoralik ohista yo‘taldi, ammo Abdurayim eshitmadi. O‘zga sayyoralik yana bir bir necha bor yo‘taldi, biroq o‘yinga jon-dili bilan berilib ketgan, goh-goh “Tep!.. O‘t och!.. Avtomatmi bu, hassami?.. Chapga ot, chapga!.. Sotqinni portlat!.. E-eh!..” deb bo‘kirib qo‘yayotgan polvonimiz uni yana eshitmadi.
Notiq ryumkani olib o’rnidan turdi. Qoshlari chimirildi, rangi bir oz o’zgardi, avval ryumkaga, keyin uyining burchagiga qarab so’z boshladi: - O’rtoq rafiqam! Ijozat berasiz, xushchaqchaq hayotimizni sharaf bilan davom ettirib, oilaviy burchimizni namunalik bajarib kelayotganimizga bir yil to’lgan kunda sizni bevosita tabrik qilishga! Xotin bu muqaddimani hazil gumon qilganligi uchun qiyqirib chapak chaldi. Notiq yana ham jiddiyroq qiyofada davom etdi: - Bundan 365 kun muqaddam siz bilan biz o’z hayotimizda qat’iy burilish yasab, zo’r sinovlar sharoitiga bevosita qadam qo’ydik. Ilgarigi vaqtda faqat erkak, endilikda esa ham erkak, ham xotin boshchilik qiladigan oila masalasi o’zingizga ma’lum bo’lganligi uchun bunga keng ravishda to’xtab o’tirishni lozim ko’rmayman. Notiq oila to’g’risida o’z fikrini bayon qilganidan so’ng “Xotin va sotsializm” degan kitobning bir yeridan uch, yana bir yeridan ikki, yana bir yeridan bir yarim sahifa o’qib berdi.
Pensiyaga chiqqanimga endi sakkiz oy bo’lgan, hali pensiyaxo’rlikka o’rganganim yo’q, zerikkanimdan kampirimning ishlariga aralashaverib uni ham, o’zimni ham xunob qilib yurgan edim, jiyanimning iltimosiga darrov ko’ndim. Men o’n bir yil shu idorada kichik bir lavozimda turib, pensiyaga shu yerdan chiqqanman. Shu o’n bir yil davomida qulog’imga kirgan kalimalar o’rnashib, undan bir so’z, bundan bir so’z cho’qib, tilga havas paydo qilganimda esa idora xizmatchilarining yordami bilan kitob tatalab ingliz tilini uncha-muncha bilib oldim. Ingliz tiliga moyil bo’lganim, albatta, tasodifiy emas, bolaligimda Amerikaning ta’rifini ko’p eshitganman: ana osmonteshar imoratlaru, ana osma ko’chalaru…
Yanguli — suxumilik grek Xrista Aleksandridining oʻgʻli. Choʻpday ozgʻin, yelkalari turtib chiqqan, qirraburun, koʻzlari charosdek qop-qora, qoʻllari uzunligidan tizzasiga tushib turadigan oʻn toʻrt yoshli bu bola yon-atrofdagi tengqurlari uchun naqd azroilning oʻzi edi. Yanguli otasi bilan Venetsian koʻchasida, Chalbash daryosining boʻyida yashardi. Onasini eslolmaydi — chaqaloqligidayoq yetim qolgan. Ota-bolaning bor-yoʻq davlati bir parcha tomorqa, bittagina sigir va eshakdan iborat. Oshkoʻk, sut-qatiq sotib kun koʻrishadi. Yanguli hech qayerda oʻqimasdi. Otasining yumushlariga qarashar, ahyon-ahyon eshakda qoʻshnilarga sut-qatiq tarqatar edi…
Kampir tong qorong‘isida xamir qilgani turib ho‘kizidan xabar oldi. O!.. Ho‘kiz yo‘q, og‘il ko‘cha tomondan teshilgan... Dehqonning uyi kuysa kuysin, ho‘kizi yo‘qolmasin. Bir qop somon, o‘n-o‘n beshta xoda, bir arava qamish—uy, ho‘kiz topish uchun necha zamonlar qozonni suvga tashlab qo‘yish kerak bo‘ladi. Odamlar dod ovoziga o‘rganib qolgan: birovni eri uradi, birovning uyi xatga tushadi...
Tana-to‘shi qotmadan kelgan, bo‘y-basti, qad-qomati mirzaterakday tik; chollikdan-dollikdan, behollikdan so‘z ochsangiz, hali-beri qariyalikni bo‘yniga oladigan ahmoq yo‘q, deya ilmoqli savolingizni o‘zingizga chalpak qilib yopishtirib qo‘yadigan chapaniroq, ayni choqda tanti, yuzlari hamon Baxmalning “besh yulduz” olmasiday tiniq To‘lanboy otaning yoshi yetmishga tutashib qolganiga qaramay, sovitilgan otday! Kunba-kun yasharib borayotganiga ayrim uzangi-yo‘ldoshlari havas qilsa, boshqalari hasad qilib qo‘yarlar.
Tabiat va Odam... Ular asli bir tushuncha. Sababi inson ham asli tabiatning bir bo'lagi. Inson tabiat bag'rida tug'iladi, o'sadi, kamol topadi, vafot etadi. Bobolarimiz aytganlaridek, yerdan yaraldik va o'lganimizda ham yer bizni o'z bag'riga oladi. Shu bois ham tabiatni ona deb ataymiz. Ammo afsuski, ko'p hollarda inson ana shu ona tabiatga qarshi ish tutadi. Hayotning bir adolatli qonuni bor: har bir amal javobsiz qolmaydi. Ezgulik ezgulikni, yovuzlik yovuzlikni taqozo qiladi...
Bu hikoyada ajoyib bir voqea tasvirlanadi. U ov qilish uchun yo'lga chiqqan odam tilidan yozilgan. Bir kuni u yomg'irda qolib ketadi va yo'lovchilar birrov qo'nib o'tishiga mo'ljallangan kamarchaga kirib jon saqlaydi. Kamarchada yana bir kishi bor edi. Sirtdan qaraganda oddiygina bo'lib ko'ringan bu odam hikoya so'ngida ovchi yigitni hayratda qoldiradi...
Ushbu hikoyada odamning butun boshli taqdiri hikoya qilinadi. Unda Rahima ismli ayolning hayoti, kechmish-kechinmalari qalamga olinishi misolida o'quvchi umr va uning mazmuni haqida chuqur falsafiy mushohada yuritish imkoniga ega bo'ladi.
Asar o'zbeklar haqida, yana ham aniqrog'i, o'zbek millati, uning mentaliteti haqida. Unda o'zbeklarning soddaligi, mehmondo'stligi, ochiqko'ngilligi, bag'rikengligi, saxovatpeshaligi kabi ezgu fazilatlari bilan birga ayrim salbiy jihatlari ham yaqqol ochib berilgan.
Muhabbat! Eng nafis tuyg'u! Biz muhabbat mavzusidagi asar deganda o'ta kelishgan yigit va husnda tengsiz qiz o'rtasidagi munosabatlar haqidagi asarlarga o'rganib qolganmiz. Ammo oddiy odamlar o'rtasidagi sevgi-chi? Yoki ularda bunday hislar bo'lmaydimi? Bo'ladi, albatta. Faqat ulardagi tuyg'u shu qadar o'ziga xos, shu qadar betakrorki, u sizni ham maftun qilishi ayon. Odatiy mavzuning yangicha talqini. O'qing. Bu juda qiziq.
Ushbu hikoyada bir inson taqdiri misolida hayotning murakkab qiyofasi, inson umrining silsilalari haqqoniy tarzda yoritib berilgan. Asarni o'qir ekansiz, beixtiyor dunyo, hayot, taqdir, umr mazmuni haqida chuqur mushohadalarga borasiz...
Mazkur hikoya o'zbek adabiyotidagi fantastik asarlar "ota"si Hojiakbar Shayxov qalamiga mansub bo'lib, unda olov qa'ridan chiqqan yigit - Nurbekning boshdan kechirgan ajobtovur sarguzashtlari, yurtni g'animlardan himoya qilish yo'lida ko'rsatgan jasorati va go'zal qizga bo'lgan pokiza muhabbati tasvirlangan.
Ushbu hikoyada olamga dong'i ketgan hukmdor Aleksandr Makedonskiy - Iskandar Maqduniyning yurtimiz tomon bostirib kelishi jarayonida turkiy xalqlarning mardligi, jasorati, oriyati, oliyjanobligini ko'rib qoyil qolgani hikoya qilinadi. Ayniqsa, cho'pon yigitning kamonni nishonga to'g'ri tekkiza olmay izza bo'lib qolishdan ko'ra o'limni afzal bilgani lavhasi juda ta'sirchan ifodalangan.
Shiroq - turon xalqlarining sevimli qahramoni. U o'zi oddiy cho'pon bo'lishiga qaramay, harbiy hiyla yordamida butun dushman qo'shinini yo'ldan adashtirib, o'z yurtini bosqinchilar hujumidan himoya qilgan. Uning bu qahramonligi mashhur tarixchi Polienning "Harbiy hiylalar" asarida ham keltirilgan bo'lib, ushbu hikoyada ana shu mashhur voqea mahorat bilan tasvirlanadi.
Mazkur hikoyada 1966-yil Toshkentda bo'lgan zilzila davri bilan bog‘liq hayotiy voqea qalamga olinadi. Asardan kelib chiqadigan asosiy xulosa insonda mehr, oqibat, do‘stlik, sadoqat degan tuyg‘ularni tarbiyalash, ularni asrab-avaylash g‘oyasidir. Yozuvchi qaldirg‘ochlar ibrati orqali, Nodiraning xatti-harakati orqali o‘z o‘quvchilarini juda muhim ma’naviy masalalar haqida ko‘proq o‘ylashga da’vat qiladi.
"Sobiq" hikoyasida yozuvchi jamiyatimizda, halol kishilarning xatti-harakatlarida paydo bo‘layotgan dabdababozlik, nozarur yumushlarga chalg‘ib, kulgili vaziyatlarga tushib qolishi kabi nuqsonlar ustidan yengil kuladi. Katta maqsadlar yo‘lida intilayotgan yaxshi bir mehnatkash insonni asrab-avaylash, uning kuchidan oqilona foydalanish, har bir odam o‘z o‘rnida bo‘lib, o‘z vazifasini sidqidildan bajarishi lozimligi kabi masalalar hajviy yo‘sinda tasvirlangan vaziyatlar orqali anglashiladi.
«Qoplon» hikoyasi satirik asarning yaxshi namunasi bo‘lib, kishilardagi xushomadgo‘ylik, laganbardorlik, o‘z manfaati yo‘lida andisha-mulohazaga bormay surbetlarcha ish tutishi, odamlarni amal kursisiga qarab munosabat ko‘rsatishi kabi yaramas illatlar tanqidiga bag‘ishlangan. Hikoyadagi Qurbonboy obrazi misolida yozuvchi o‘zini hali tanimagan rahbarlar pinjiga kirishning nozik yo‘llarini topib olgan, hech bir istiholasiz laganbardorligini oshkora ko‘rsatib yurishdan orlanmaydigan, vaqti kelganda shartta yangi boshliqqa xizmat qilib ketaveradigan oriyatsiz, ablah bir shaxs qiyofasini ko‘rsatib beradi.
Insoniyat tarixida eng dahshatli qirg‘inbarot - Ikkinchi jahon urushi millionlab kishilar yostig‘ini quritishdan tashqari odamlar ongi, ruhiyatida ham yomon o‘zgarishlar yasadi. Ochlik, muhtojlik odamlarni asabiy, bir-biriga g‘anim qilib qo‘ydi, ayrimlarni egri yo‘lga boshladi. «Urushning so‘nggi qurboni» hikoyasi qahramoni Umri xola urush ketayotgan joylardan minglab kilometr uzoqda bo‘lsa-da, halok bo‘ladi. Umri xola o‘limi sabablarini asarni o‘qigach anglab olasiz.
Siz kutilmagan hodisalar ishqibozimisiz? Kutilmagan voqealarga boy hikoyalarning-chi? Unda bu asar faqat siz uchun. Mazkur asarda bir kun to'satdan notanish bir kishi idoraga kirib kelib "Men yo'q qilish xizmatidanman", deya tashrif qog'ozini ko'rsatadi. Xo'sh, unga bu yerda qanday munosabatda bo'ladilar? Uning maqsadi nima edi? Bilishni istaysizmi? U holda hikoyani o'qing.
Hamma narsaning o'z me'yorida bo'lgani yaxshi. Me'yorga yetmagan taom dasturxonga noloyiq bo'lgani kabi me'yoridan ortiq pishirilgan ovqat ham kuyundiga aylanadi. Dono xalqimiz bu borada "Asalning ham ozi shirin", deydi. Ammo afsuski ba'zan hayotda chegarani bilmaydigan kishilarga ham duch kelamiz. Ularning bu odatlari nafaqat o'zlariga, balki atrofdagilarga ham noqulaylik tug'diradi. Mazkur hikoyada ana shu illat ustidan zaharxandalik bilan kulinadi.
Baxt nima o'zi? Uning biror bir o'lchovi bormi? Bor,albatta. Faqat bu mezon har kim uchun har xil. Kimlar uchundir doimiy bo'lgan turmushning aqalli yuzdan birini his qilishning o'ziyoq kim uchundir buyuk baxt. Binobarin, chinakam baxt bag'rida yashayotgan kishi o'zini baxtsiz his qilishi va aksincha, kimlardir og'ir sharoitda ham o'zini baxtli his qilishi mumkin. Ushbu hikoya qahramoni ham komil ishonch bilan "Men dunyodagi eng baxtli insonman!" deydi. U chindan ham baxtlimidi? O'qib, o'zingiz xulosa qiling.