Ayo - Asarlar

Yana orzularim eladi samo! Osmon bisotini to‘kdi silkinib. Yana oppoq qorga belandi dunyo, Oftob bulutlarga oldi bekinib. Daraxtning shoxiga bog‘lagan xayol Bir sening ko‘zlaring singari bandi. Tunlarni qo‘ynida o‘ynagan shamol Bir mening ko‘nglimga o‘xshagan daydi. Billur sadaflarga o‘raladi tong, Ortidan nurlari arg‘imchoq solib...

Oqshom bo‘yi osmonda suzgan Bulutlarning rangi qoramtir. Uni mendan ajratib turar Tun chiroqdan oqayotgan nur. Men gullarning sochini o‘rdim, Ermak qildim yolg‘izligimdan. Bashorat qil, ey lo‘li ayol, Baxtli yoki baxtsizligimdan. Derazamga urildi chaqmoq Bor arazi, kinlari bilan...

Sen bor, men bor, demak, dunyo bor, Yerning ikki qutubi kabi. Demak, shunday taqdiri azal, Demak, shunday umr daftari. Qayda bo‘lsang, men qarshingdaman, Qayda bo‘lsam, sen qarshi tomon. Demak, shunday sevasan, erkam,  Demak, shunday, sevaman, ishon! Yomg‘ir bo‘lding, to‘kilding, toshding, Olovlarga aylanib yondim...

Tim qora osmonning oqardi yarmi, Yulduzlar singidi, izi qolmadi. Tanish daqiqalar, lahzalar seni Eslashimga sabab bo‘la olmadi. Olis qit'alarga cho‘zilgan yo‘llar, Yillar xayolimdan o‘tmaydi bu kun. Ayt menga, sershovqin, sovuq dunyoda Nima eslamoqqa arzishi mumkin? Tuproqday sochilgan qismatlarnimi,  Balki ilk odamzot bo‘lganin paydo?..

Yomg‘irlar suratin chizar qumlarga,  To‘lqinlar zarbidan titraydi sohil.  Mayoqlar chorlagan olis ufqlarga,  Dengiz kemalarni kuzatar og‘ir.  Olmos cho‘qqilarni tark etar ellar,  Keskir bo‘ronlarga aylanib minbad.  ellardek o‘tayotgan aziz umrning  Qaylarda nihoya topishi g‘alat.  Necha bor uzilar yurak torlari,  Kimlar qayta bog‘lar bu rishtalarni...

Yashaysan  oshkora, yashaysan pinhon,  Qaysidir burchida ona zaminning.  Yuragim siqildi ho‘rsinishingdan,  Uzoqdagi odam – yaqinim mening.   Ko‘kka uchayotgan, gumburlayotgan  Radiaktiv qushlarning xavfi ostida.  O‘rmonlari yonib, suvlari qurib,  Keksayib boryotgan yerning ustida.  Asriy muzliklarning keng yelkasiga Oftob tig‘larini qattiqroq sanchib...

Doim yonma-yonmiz, hamroh kimdirga,  Kunning tonglarida, kechalarida.  Shahar yo‘llarini to‘ldirib birga,  Yolg‘izmiz umrimiz ko‘chalarida.  Gavjum bozorlarda, hiyobonlarda,  Tirband yo‘laklarda yonma-yon yurib.  Ulkan daryo kabi shovqin-suronda,  Qaylarga oqamiz turtib-turtinib.   Havo qorishtirar nafasimizni,  Izimizni yaqin qiladi tuproq...

Shoshilib-shoshilmay oyoq qo‘yamiz,  Baland binolarga boqib odatda.  Zinalarni bosib ko‘tarilamiz,  Hayotda, ilmda, adabiyotda.  Har tong yo‘limizda uzun zinalar,  Har kech qadamimiz ostida yana.  Nafaqat bitondan, toshdan, taxtadan,  Hattoki odamlar bo‘ladi zina. Yuksak-yuksaklarni ko‘zlaydi yurak, Faqat yuksaklarda omad bilinar...

Qutblar cho‘zilar olis-olisga,  Tayanch nuqtasida aylanar hayot.   Ulkan minoralar, qoyalar, hatto Tayanch nuqtasiga ega koinot. Milliard sayyoralar, milliard zarralar, Milliardta ko‘ngillar, yuzlar turfa xil. Barchasi aylanar, adashar, lekin Tayanch nuqtasiga sodiq muttasil. Sokin oqshomlarning sovuq nafasi Ko‘ksimda huvillab esgan daf'ada...

Atirgul barglari... Oddigina manzara. Oddiy ko'z bilan boqsangiz, unda mo'jizakor hech nima yo'qday. Ammo lirik qahramon bu gulga ko'ngil ko'zlari bilan boqadi va uning necha ming jon uchun butun boshli bir dunyo ekanini ko'radi. Qalbini ishq asir etgan, o'zidagi nafsni yenggan va malaklikka moyil bo'lgan jumla tirik jon borki, shu atirgulning xushbo'y va nafis gulbarglari qatidan o'ziga makon tutibdi...

Hazrat Navoiy o'zining o'lmas asarlari bilan o'zbek adabiyoti bo'stonida hamisha barhayotdir. Uning har bir baytida kelajak avlodlar uchun ming-ming ibrat va hikmat mujassamligi sabab bu noyob ma'naviy xazina asrlar shiddatini ko'zga ilmaydi. Shu bois hazrat asarlarini mutolaa qilib, undagi teran mazmunni anglash va dilga jo etib yashash har bir farzandning sharafli burchidir. Ushbu she'r ham buyuk mutafakkir madhiga bag'ishlanadi.

Mazkur she'r noan'anaviy mavzuda bitilgan bo'lib, unda singlisi uzatilib, o'zi turmushga chiqmay qolgan va el nazarida "qariqiz" degan nom olgan qizning og'ir iztiroblari, dardlari o'z ifodasini topgan. Albatta, har narsaning o'z vaqtida bo'lgani yaxshi. Har bir qiz ham o'z baxtini kutib, ne-ne orzular qanotida yashaydi. Ammo hammaning taqdiri har xil. Alloh hammaga har xil sinov beradi... Ushbu she'r o'quvchini o'zgalar dardini ham tushunish va his etishga o'rgatadi.

Mazkur she'rda befarzand ayol iztiroblari g'oyat ta'sirli ifoda etilgan. She'rda dardkashlik ruhi sezilib turadi. Muallif ayolning hech kimga nolimay, taqdirdan shikoyat etmay jimgina hayot kechirishi, Alloh bergan sinovlarga chiroyli sabr qilib, dardlarini ichiga yutib yashashini ko'rsatar ekan, ayolning irodasi va matonatiga hayratda qolasiz. Ko'nglingiz tubida unga farzand tilab duo qilasiz...

Har bir inson yuksaklikka intiladi. Yuksalmoq umidida o'qiydi, ilm oladi, mehnat qiladi, kurashadi, to'siqlarni yengadi, ijod qiladi,... U bir kun bu maqsadlarga erishar ham. Uni hamma juda ulug' va yuksak odam deb bilar. Biroq u baribir bir inson uchun oddiygina bola bo'lib qolaveradi. O'sha "katta" odam ham mana shu inson tizzasiga bosh qo'yib, tinchgina orom olishni, uning qoshida o'z dardlari-xatolariga bir-bir iqror bo'lishni tilaydi. Chunki bu inson uni hamisha tushunishi va ovutishiga shubha qilmaydi. U - Onadir.

"Bog‘ qo‘ynida ikki daraxt — Bir-biriga intizor. Sen — bir daraxt, Men — bir daraxt, Kuyib-kuyib o‘tdik, yor..." Ha, bu hayotdan kimlar bir-biriga intizor bo'lib, kuyib o'tmagan. Tarixlarda hijron, qo'shiqlarda hijron, dostonlarda hijron, ertaklarda hijron. Balki, muhabbatning chinligini, oshiqlar o'rtasidagi ko'zga ko'rinmas rishtaning mustahkamligini ko'rsatuvchi kuch ham aynan ayriliqdir. Ushbu "Hayot qo'shig'i"da ham ayriliq dilga yaqin holda kuylangan.

Inson ona zamindagi eng mukarram va ayni chog'da eng ojiz xilqat. Negaki har qanday inson mehrga tashna. Nafaqat hech kimi yo'q, g'arib-bechoralar, balki shon-shuhratdan boshi osmonga yetgan mashhur zotlar ham chin qalbdan samimiy aytilgan ikki og'izgina shirin so'zga muhtoj. Soxtaliklar va sun'iyliklar urchigan bu zamonda tabiiylik, samimiyat anqoning urug'i go'yo. Hamma uni izlaydi, hamma unga talpinadi...

Usmon Azim she'riyatida balladalar alohida o'rin tutadi. Ammo ushbu ballada o'z nomiga mos ravishda o'z beshafqatligi bilan ajralib turadi. U beshafqat hayotning beshafqat manzarasi haqida. To'y. O'rtada raqqosa muqom qilmoqda. Hayo, or, nomus, sharm bu manzilga begona. Faqat ichkilikbozlik, pul, qo'shiq, soxta noz-u ishvalar. Agar ayol kishi erkak zotining nomusi bo'lsa, ushbu jirkanch bozorda nomusni pulga sotayotgan raqqosaga "To'xta!" deyuvchi biror-bir erkak topilmaydi...

Beayb Parvardigor. Hammamiz ham gunohkor bandamiz. Hech bir kishi illatdan xoli emas. Kimdir - o'g'ri, kimdir - poraxo'r, ...Biroq dunyodagi eng katta illatlardan biri - bu loqaydlikdir. Do'stdan qo'rqma - nari borsa, seni sotadi, dushmandan qo'rqma - nari borsa, seni o'ldiradi, ammo loqayd insondan qo'rq, deydilar. Ular zohiran hech qanday yomonlik qilmaganday ko'rinsalar-da, botinan atrofda bo'layotgan xunrezliklarga befarqliklari bilan katta fojialarga sababchi bo'ladilar. Ushbu falsafiy she'rda ana shu hayot haqiqati yoritilgan.

Shoirlar dunyoni o'zgacha ko'radi, ular boshqalarga o'xshamaydi, deydilar. Darhaqiqat, shunday. Sababi ularda olamning ko'zga ko'rinmas sir-asrorlarini-da ko'ra oluvchi ko'z, boshqalar dardini ham his qila oluvchi qalb, hayot ma'nosi va yashamoq mohiyati haqida mulohaza qila oluvchi uyg'oq idrok mavjud. Biroq buncha fazilatlarni o'zida jamlab yashashning o'zi bo'lmaydi. Shoirlik - o'ta mas'uliyatli va sharafli ish. U qalbga she'riyat pichog'ini sanchib yashamoqdir.

Butun borliq mo'jiza. Tabiat o'z bag'riga ne-ne sinoatlarni berkitmagan deysiz. Har yil unda qanchadan qancha gul-u giyoh unib-sunadi, fasllar almashadi, kecha kumush qor bag'rida sokin orom olgan tog'-u toshlar bugun yana gullarga burkanadi. Har yil soyda qanchadan qancha suvlar oqib o'tadi. Bularning bari behikmat-behuda emas. Ularning barchasi o'zgarmas qoidaga - Oliy Qonunga bo'ysunadi.

Biz hammamiz yo'llardamiz. Har bir inson yo'lchi. Tug'ilish umr yo'lining boshlang'ich nuqtasi bo'lsa, o'lim uning so'nggi nuqtasi. Bu asosiy yo'l ichra yana ko'plab so'qmoqlar mavjud: yaxshilik yo'li, yomonlik yo'li, adolat yo'li, razolat yo'li... Har bir so'qmoqning ham shahobchalari bor: ilm yo'li, ijod yo'li, san'at yo'li... Xullas, bu she'r yo'l haqida bitilgan go'zal asardir.